‘Een bodem om op te staan’ Of is dat niet wat we willen?

Heel veel onverkwikkelijke zaken komen volop in het daglicht te staan. Ongelijkheid, falende politieke systemen en leiders, onderdrukte groeperingen die zich roeren, een klein groepje mensen dat zich zo kan verrijken dat het je duizelt, belangrijke beroepen die in de kou zijn gezet, marktwerking die corrumpeert, groei van fascisme, complotdenkers die overal wat achter zoeken, te veel om op te noemen.

En dat na één van de langste periodes van vrede op ons continent, wat op zich natuurlijk een heuglijk feit is. Maar is dat ook werkelijk zo? Tegelijk een periode van relatieve materiële welvaart, bijna iedereen is er op vooruit gegaan. Ten koste van wat? Een periode van ontkerkelijking die zich in rap tempo voltrekt. Wat komt daarvoor in de plaats? Het politieke spectrum dat een ruk naar rechts heeft gemaakt. Gaat dat hand in hand met de toegenomen welvaart?

Ik noem deze serie een zoektocht. Een zoektocht waarbij de verbanden net zo belangrijk zijn, misschien wel belangrijker, dan alleen de feiten en de diepgang per onderwerp. Ik ben geen wetenschapper, maar een denker. Een bezorgd mens. Een vader. Een individu die het nodige heeft meegemaakt in zijn persoonlijke leven. Eentje die ontegenzeglijk bloednieuwsgierig is geworden naar oorzaak en gevolg. Maar bovenal naar mogelijke oplossingen.

Ik nodig u uit om met mij mee te denken. Omdat ik vermoed dat we aan het eind zijn van de houdbaarheid van onze samenleving en de daarmee samenhangende systemen. Er gebeuren gelukkig ook hele goede dingen. Er zijn gelukkig ook mensen die zich, net als ik, verwonderen en worstelen om tot oplossingen te komen, vaak tegen de stroom in. Dit is geen aanklacht. Meer een noodkreet. Als het al een aanklacht lijkt, dan is dat gericht op systemen. Het is hoog tijd om de dingen anders te gaan doen. ‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.’ Ik laat de mijne maar liggen.

Het zijn onrustige tijden. De hele planeet is in rep en roer. De Coronapandemie woedt en legt de gevoelige en kwetsbare plekken van de samenleving genadeloos bloot. In Europa zijn vooral de zuidelijke landen hard getroffen, maar ook Nederland ontkomt niet aan Covid-19.

Een ‘intelligente lockdown’ wordt op 16 maart door de overheid ingesteld. Hele bedrijfstakken worden gesloten. De horeca, de sportscholen, het openbaar vervoer, de luchtvaart, het onderwijs. Aan de burgers wordt gevraagd zoveel mogelijk thuis te blijven en alleen in noodzakelijke gevallen, zoals boodschappen doen, de deur uit te gaan. In de publieke ruimte dienen de mensen minimaal anderhalve meter afstand van elkaar te houden. Eenmaal thuis onmiddellijk de handen met zeep wassen. Bij symptomen als hoesten, niezen, hoofdpijn en koorts gaarne in thuisquarantaine voor minimaal twee weken. Hoesten en niezen in de elleboog, neus snuiten in papieren zakdoeken en direct wegwerpen. De supermarkten worden niet gesloten. Die zien hun omzet verveelvoudigen. Bij vlagen wordt er flink gehamsterd.

De eerste effecten

De BV Nederland komt tegen wil en dank knarsend tot stilstand. Het land is in de greep van de dagelijkse statistieken omtrent de pandemie. Elk journaal begint ermee, elk nieuwsprogramma is er vol van. Aantal nieuwe (geteste) besmettingen, aantal nieuwe ziekenhuisopnamen, aantal nieuwe en totale aantal patiënten op de Intensive Care (IC) afdelingen van de ziekenhuizen. Diezelfde ziekenhuizen overigens die tot kort voor de pandemie nog werden afgeknepen door dezelfde overheid. Nood lenigt nu eenmaal wet, ‘flatten the curve’ is het nieuwe credo en in allerijl wordt het aantal IC-bedden nationaal uitgebreid om de toestroom van nieuwe patiënten aan te kunnen. Het aantal beschikbare IC-bedden voor Covid-19 patiënten wordt de norm voor de beheersbaarheid van het virus, nadat het idee van het gecontroleerd laten uitwoeden van het virus teneinde groepsimmuniteit te bereiken, wordt losgelaten. Duitsland wordt ingeroepen om ook IC-bedden beschikbaar te stellen aan Nederland. In tegenstelling tot ‘ons’ zijn de Duitsers veel beter voorbereid op de pandemie.

De overheid komt snel met economische noodpakketten om bedrijfsleven, werknemers en ook de ZZP’ers te hulp te schieten. In deze weerbarstige praktijk blijkt de overheid wel degelijk in staat om snel in actie te komen. Minister Hoekstra van Financiën meldt in zijn deel van de persconferentie dat “Nederland hele diepe zakken heeft. We zullen alles op alles zetten om banen te behouden en ondernemingen overeind te houden. Bovenop de genoemde regelingen worden alle ondernemingen de komende drie maanden vrijgesteld van belastingbetalingen.”

Fantastisch natuurlijk dat de bedrijven en de mensen worden ondersteund. Oprecht. Een recessie werpt zijn schaduw vooruit en het is alle economische hens aan dek. Redden wat we kunnen.

De zorg uitgekleed

Tijdens de ‘lockdown’ worden veel dingen opeens wel heel zichtbaar. Kostenpost Zorg werd het afgelopen decennium steeds meer afgeknepen door het neoliberale beleid van voornamelijk VVD. Het volkomen onvoorbereid zijn op deze pandemie werd op pijnlijke wijze duidelijk met het tekort aan IC-bedden, beschermingsmiddelen en gespecialiseerd personeel. In de verpleeghuizen slaat het virus hard toe. Personeel heeft onvoldoende beschermingsmiddelen ter beschikking en is zelf de bron voor verspreiding van het virus. We gaan allemaal ’s avonds staan applaudisseren voor ‘ons’ zorgpersoneel, dat zich geconfronteerd ziet met zoveel uitdagingen dat ze via de sociale media oproepen blijven plaatsen om alsjeblieft vooral thuis te blijven. Omdat ze het eigenlijk niet goed aankunnen. Nu de curve is afgevlakt, is er in de Tweede Kamer toch geen meerderheid te vinden voor betere arbeidsvoorwaarden in de zorg. Held zijn blijkt slechts een korte uiterste houdbaarheidsdatum te hebben.

Zorgenkindje Onderwijs

Ook kostenpost Onderwijs kwam in de belangstelling. Na een periode van afkalving, kaasschaven en downsizen werd besloten om de docenten af te schepen met een beetje geld. De protesten daarover waren vorig jaar niet van de lucht. Nu doen zich heel andere problemen voor:  gaan we dicht of niet, beperkt open, hoe zit het met besmettingsgevaar bij kinderen, brengen we de docenten in gevaar, ouders mogen niet meer de school in, we slaan het Centraal Examen een jaar over. Overduidelijk werd dat de meest kwetsbare kinderen ook hier de rekening krijgen gepresenteerd, omdat ze relatief meer achterstand oplopen. Maar het levert ook weer creatieve docenten op die hun klas digitaal weten te boeien, terwijl de meesten onder ‘normale’ omstandigheden nauwelijks tot verandering of modernisering zijn te bewegen.

Ons onderwijssysteem, daterend uit het tijdperk van de Industriële Revolutie, blijkt enorm kwetsbaar. Iedereen denkt verstand te hebben van onderwijs, we hebben immers zelf ook op school gezeten. Maar mensen, kijk en luister vooral eens naar de echte deskundigen. Het schoolsysteem zoals het nu bestaat is eigenlijk allang achterhaald. Deze enorm conservatieve sector blijkt niet in staat om échte innovaties toe te passen. De docenten doen hun stinkende best om er nog íets van te maken. Maar hoe houd je een al zinkend schip boven water?

Versoepeling terecht?

Ondertussen… zijn er veel maatregelen betreffende de ‘lockdown’ versoepeld. De ‘1,5 meter samenleving’ is volgens onze regering ‘het nieuwe normaal.’ De horeca mag weer open, onder de nieuwe 1,5 meter norm, op de terrassen, maar ook binnen. Het is wel verplicht om vooraf te reserveren.

Vanaf 15 juni mogen we ook weer naar de theaters en concertzalen, met een maximum van 30 personen. Vanaf 1 juli met 100 personen, mits de ruimte de 1,5 meter aankan. De treinen rijden weer volgens de normale dienstregeling, met capaciteit volgens de norm van 1,5 meter én het verplichte mondkapje. Ook de luchtvaart mag weer ‘los’.

Het aparte van het geval is dat op de luchthavens en in de vliegtuigen zelf de 1,5 meter norm niet wordt gehanteerd. Wel is het verplicht mondkapjes te dragen, maar gewoon afgeladen kisten moet toch kunnen. Dat kan dan omdat de luchtverversing in de kisten bijzonder goed is en ze zijn uitgerust met HEPA-filters. Een afgeladen vertrekhal heeft dat helemaal niet. Maar vliegen gaan we. Een bevreemdend en roekeloos experiment.

Veel bedrijven zijn ‘gered’ met één van de drie ‘coronaregelingen’ van de regering. Veel bedrijven komen echter niet in aanmerking, bijvoorbeeld door seizoensarbeid. De KLM kreeg echter direct en bijna onvoorwaardelijk een bedrag van 4 miljard euro toegeworpen. Ook Air France kreeg van de Franse regering 7 miljard euro toegestopt. De Nederlandse staat (lees: de belastingbetaler) is ook aandeelhouder van deze ‘Blauwe trots’. Ze kon echter niet verhinderen dat de topman van Air France KLM toch een bonus van een slordige 7 ton opstreek in een periode dat dit gewoon puur onbeschoft, maar vooral volkomen respectloos, is naar alle partijen.  

Opvallend, dat een branche als de luchtvaart, waar voor de crisis al zoveel terechte kritiek op was, niet wordt gevraagd te innoveren, te veranderen en vooral te verduurzamen. Je kunt natuurlijk niet alle doelen koppelen, dat zou ook niet eerlijk zijn, maar waarom in ieder geval niet een gesprek voeren dat deze zaken kan versnellen? Met de doelen strak op de kaart en de planning, met een malus als dat niet wordt gehaald. Geld is de enige taal die men in die branche spreekt. Begrijpen ze in de luchtvaart dan niet, dat als je (ik noem maar wat) kisten op waterstof kan laten vliegen, dat je dan bijna écht ongelimiteerd aan de slag kan? Dat de volksgezondheid écht belangrijk is? Dat innovatie met hoofdletters bovenaan de prioriteitenlijst zou moeten prijken?

‘Het beroemde Torentje, kloppend hart der bestuurlijk NL én de afgelopen 10 jaar van Neoliberalisme’

Neoliberalisme

Al die miljarden naar de KLM, terwijl de ZZP’ers, de nieuwe en onzichtbare groep werkenden en werklozen, in tweede instantie geen hulp kregen van de overheid als ze een partner hadden met een inkomen. Tenzij die partner een belasting ontduikende multinational was. Wat de onderliggende afwegingen zijn om tot dit soort beslissingen te komen, lijkt voor de hand te liggen. De doorgeschoten marktwerking van het neoliberalisme, waarbij alles kunstmatig duur wordt gemaakt... en gehouden. Ten bate van de mensen die toch al puissant rijk zijn. En omdat de mensen in Nederland nu bijna allemaal een relatief rijk bestaan kunnen leiden, zijn ze bijna niet meer te mobiliseren. Dan moet het hen al persoonlijk raken en hun toekomst in gevaar brengen.
Pas als de verworvenheden in gevaar dreigen te komen, komen ze wellicht in beweging. Terwijl de planeet uitgeput raakt, gaan we weer terug naar het neoliberale economische groeimodel. Terwijl het onderwijs sterk verouderd en versleten is, wordt het afgeknepen in plaats van geïnnoveerd. Terwijl de zorg flink overbelast dreigde te raken, krijgen ze er geen geld bij, al was het maar om ze die waardering te geven die ze verdienen. Terwijl we niets weten over verspreiding van Covid-19, proppen we de vliegtuigen lekker vol om vakantie te gaan vieren. Laten we het op een sociaal experiment houden.  

‘De huidige staat van de luchtvaart is in zowel economisch opzicht, gezondheidsopzicht als duurzaamheidsopzicht ver van wenselijk’

Direct en begrijpelijk gevolg is de opkomst van actiegroep ‘Stop de Viruswaanzin’. De opgelegde verordeningen van anderhalve meter afstand, mondkapjes verplicht en handen wassen zijn arbitrair. Alleen het effect van handen wassen is wetenschappelijk onderbouwd. In de buitenlucht lijkt het erop dat besmetting veel minder makkelijk gaat dan in gebouwen. Drinkende, zingende en schreeuwende mensen in volgepropte gebouwen, die ook nog eens slecht geventileerd zijn, blijken steeds de bron van oplevende besmettingshaarden. Maar dat terzijde.

Ongelijkheid of polarisatie?

Noord en Zuid-Amerika worden hard getroffen door het virus, waar de belangrijkste leiders niet adequaat en vooral angstig reageren. Angst om de economie te ‘beschadigen’ wel te verstaan. Dat het virus vooral de zwakkeren in de samenleving treft, is niets meer en minder dan een bevestiging van de al heersende mores.
De niet blanke mensen worden relatief veel harder getroffen; 70% van de besmette mensen zijn gekleurd, terwijl zij 30% van de totale bevolking van de USA vormen. Ze verdienen minder, hebben geen ziektekostenverzekering en wonen veelal met meer mensen in een kleine ruimte. Met dit in het achterhoofd wordt tijdens de pandemie George Floyd, voor het oog van filmende omstanders, op gruwelijke wijze om het leven gebracht door een politiefunctionaris. De vlam slaat in de pan en de beweging en hashtag Black Lives Matter staat wereldwijd in de belangstelling. Amerika staat in brand en de leiders keren zich af. Het verhaal over racisme in de USA wordt op fraaie wijze verteld in de documentaire 13th. https://www.netflix.com/nl/title/80091741

Ook in Nederland laait het debat over racisme en discriminatie opnieuw op. Wereldwijd wordt er gedemonstreerd tegen de ongelijkheid in onze democratieën. Het is goed dat dit gebeurt, maar het zorgt ook voor enorme polarisatie in de samenlevingen. Alt-Right ruikt zijn kans en gooit waar het kan olie op het vuur. De sociale media blijken het afvoerputje te zijn voor meningen die we eerder nooit hoorden. Of dat iets toevoegt aan de discussie en het debat? Het veroorzaakt meer polarisatie, dat dan wel. Een demonstratie op de Dam in Amsterdam groeit uit tot een nieuw welles-nietes evenement, of je bent voor Halsema of je bent tegen. Haar grootste handicap is dat ze een vrouw is en ook nog van Groen Links. ‘Rechts’ bulldozert over haar heen en roept om bloed. Maar Halsema houdt zich staande, zelfs na een mes in de rug van Den Haag. En alles loopt met een enorme sisser af, want er komt geen coronapiek. Daarmee is de antiracisme demonstratie in Amsterdam gereduceerd tot een politiek steekspel, waarbij Halsema’s tegenstanders in het stof bijten. Terecht.

Want populisme is racistisch, discriminerend en zet groepen mensen weg.

Mark Rutte is nog nooit zo populair geweest als nu. Voornamelijk omdat hij gewoon deed wat je van een leider mag verwachten: hij bleef rustig. Zijn partij is in de peilingen enorm gegroeid. Die vergissing maken de mensen wel vaker: de man verwarren met waar hij voor staat. Tien jaar VVD heeft het bedrijfsleven bepaald geen windeieren gelegd, vooral de grote multinationals en de ‘snel geld’ Amerikaanse bedrijven als Über, AirBNB, Starbucks en dergelijke. Allemaal onttrekken ze meer geld uit onze samenleving dan dat ze iets terug doen.

En belasting betalen kan tot een minimum beperkt worden. Met als gevolg dat de kleinere bedrijven en de burger meer belasting moeten betalen om het toch al bijna kaalgeschoren systeem in stand te houden. Terwijl ons maatschappelijke systeem zo goed als kaalgeplukt is, blijkt onze regering volkomen onverwacht ‘hele diepe zakken’ te hebben. Een flinke opgebouwde reserve sinds de financiële crisis van een decennium geleden. Een crisis die, voor de toenmalige veroorzakers (lees banken), zonder noemenswaardige gevolgen is gebleven. We hebben immers de belastingbetalers?

De systemische ongelijkheid, vooral bij de Belastingdienst, wordt wel benoemd maar blijft zonder gevolgen. Kamerleden Leyten en Omtzigt laten zien dat zij het volk vertegenwoordigen en laten geen steen niet omgedraaid. Het laatste nieuws is dat de Belastingdienst ‘per ongeluk’ 9000 dossiers inzake de ‘Toeslagenaffaire’ heeft vernietigd. Bewijs vernietigd dus. De nieuwe staatssecretaris Van Huffelen geeft aan aangifte te gaan doen tegen haar eigen dienst wegens etnisch profileren en onterechte inhouding van belasting inzake kinderopvangtoeslagen. Het laatste gegeven maakt pijnlijk duidelijk dat het bestuur geen grip meer heeft op het eigen ambtenarenapparaat, dat lijkt te bestaan uit voornamelijk eigen koninkrijkjes.

Falende topambtenaren komen in de ambtenarencarrousel terecht, om van daaruit weer in andere departementen hun onkunde tentoon te spreiden. Inmiddels mag duidelijk zijn dat het tien jaar durende neoliberale beleid heeft geleid tot ettelijke problemen.

Wat is er allemaal fout gegaan?

Om enkele problemen nog even aan te stippen: Ook de woningbouwverenigingen moesten de markt op. Sindsdien zijn er vooral veel woningen verkocht en door te weinig nieuwe huizen te bouwen, explodeert intussen de woningmarkt en wordt wonen onbetaalbaar. Wachtlijsten voor een sociale huurwoning worden alsmaar langer en langer. Ook de groep werkende daklozen (!!!) groeit daardoor onevenredig. Bestond die groep vroeger ook al? Minister Ollongren beschermt liever de verhuurders dan de huurverhoging tegen te houden, ook al wordt een motie van afkeuring door de 1^e Kamer aangenomen. De Voedselbanken zien hun aantal klanten gestaag toenemen. Nederland loopt achter in de uitrol van groene energiebronnen. De stikstofproblemen zijn veroorzaakt door het beleid zelf; niet door de boeren en luchtvaart. De Raad van State is daar duidelijk over. Door Nederland zelf als een meeprofiterende en belastingontwijkende BV te profileren, ontstaat er een vacuüm dat de toch al kwetsbare groepen in de samenleving verder achterstelt. Systemische (of systematische) discriminatie, in de politiek, bij de belastingdienst, de politie, maar zeker ook bij de uitzend- en bemiddelingsbureaus, is al jaren zichtbaar aan de gang en wordt nu ook toegegeven. Onderwijs en Zorg zijn al besproken, maar zijn tot op het bot uitgekleed. Terwijl de regering de Farmaceuten hun zakken laat vullen ten koste van de volksgezondheid. Hugo de Jonge koopt zelfs een niet bestaand vaccin in tegen woekerprijzen.

De pandemie lijkt onder controle en wat gebeurt er? We grijpen terug. Naar economische groei. Zonder visie op de toekomst. De elektrische auto wordt gehuldigd als klimaatredder, terwijl de waterstofvariant, die veel schoner is, wordt genegeerd. Biomassa is het verkeerde antwoord van deze regering op de klimaatdoelstellingen. Want hoe zit dat dan met de volksgezondheid? Vattenfall heeft inmiddels, wijselijk, eieren voor zijn geld gekozen op locatie Diemen.

Er zijn alternatieven te over

Economen Piketty en Stiglitz, een bekende econoom en een Nobelprijswinnaar,  geven ons de handvatten naar een meer rechtvaardige verdeling van de al bestaande rijkdommen. Gewoon duidelijke en goede verhalen. Er zijn ontwikkelingen op het gebied van de betekeniseconomie, een model dat richting geeft en inclusief klimaat en welzijn een goed alternatief biedt voor dit ‘kabinet kaalslag’. Rutger Bregman, die het op het World Economic Forum in Davos, waar regelmatig de rijksten der aarde bijeenkomen, aandurfde om de kern van de wereldproblematiek te benoemen: ‘Taxes, taxes, taxes’. Juist voor de superrijken, die liever miljoenen uitgeven aan ‘liefdadigheid’ dan 1 dollar belasting te betalen.

Innovatie is als begrip nog niet doorgedrongen in Den Haag. Ondertussen, in de politieke arena, worden de messen geslepen door nieuwe partijen, die niet het beste met de mensen voorhebben. Extreem conservatisme, misplaatst nationaal chauvinisme, opportunistische avonturiers en echte racisten zien hun kans schoon om een gooi naar de macht te doen.

Het zijn roerige tijden. Roaring ‘20s 3.0 die tot heel veel kúnnen leiden.

Maar waar willen wij met z’n allen naar toe? U mag het zeggen.

De toekomst?

Neoliberalisme is het tegenwoordige establishment. Het einde daarvan lijkt zich aan te kondigen in de sterke opkomst van het populisme over de hele planeet. Anti-establishment zijn lijkt belangrijker dan het veranderen van de systemen. ‘Sterke leiders’ zoals Poetin, Bolsonaro, Duerte en Trump duiken op, prediken zaken die gericht zijn op het (in) standhouden van het conservatisme en de vrije markt en polariseren de verschillen in de maatschappij die pijnlijk zijn voor de al kwetsbare minderheidsgroepen.
Hand in hand met de nieuwe technologie dreigt er een wereld te ontstaan die ‘1984’ van Orwell een kinderboek doet lijken. Het ‘communistische’, maar passender, totalitaire China heeft al ontelbare camera’s op straat hangen en gebruikt deze vooral in combinatie met gezicht herkennende software. Koppel dat aan de persoonsgegevens van de overheidsadministratie en je weet wat de mensen ‘uitspoken’. Doe er een 5G-saus overheen en de mogelijkheden om mensen 24/7 in de gaten te houden, zijn onbeperkt. Inclusief uw gezondheid, hartslag en of u koorts hebt.
Het surveillancekapitalisme bestaat dus al, middenin de realiteit. En neemt u aan dat we hier, in ons ‘veilige’ Europa, al over de drempel zijn gestapt. Mogelijk gemaakt door onze Amerikaanse vrienden Google, Facebook (inclusief Instagram) en aanverwante Big Tech dataverzamelaars. Om nog maar te zwijgen over Minister Hugo de Jonge zijn ‘Corona-app’. Het is voor overheden erg verleidelijk om mee te doen aan het verzamelen van data over zijn burgers.

Surveillancekapitalisme

Het nieuwe begrip ‘Surveillancekapitalisme’ duikt op. *

Shoshana Zuboff stelt in haar boek ‘The Age of Surveillance Capitalism’, dat we in een kapitalistische fase zijn aanbeland die is voortgebracht door Google en de andere digitale monsters. Het centraal organiserende maatschappelijke principe van de 20e eeuw - de verdeling van arbeid - heeft nu plaatsgemaakt voor de verdeling van het leren in de maatschappij. In de lange kapitalistische evolutie zijn we van het maken van producten via massaproductie, managers kapitalisme, diensten en financieel kapitalisme nu aangekomen bij de uitbuiting van gedragsvoorspellingen op basis van geheime en ongemerkte observatie van gebruikers.

Zuboff: "Surveillance kapitalisme claimt de menselijke ervaring als vrij verkrijgbare grondstof die vertaald kan worden in gedragsgegevens. Het gros van de verkregen gegevens wordt beschouwd als ´in eigendom genomen gedragssurplus´ die aan ´machine intelligentieprocessen´ worden gevoerd. Om daar vervolgens te worden omgevormd tot voorspellingsproducten die anticiperen op wat de gebruiker nu, straks of in de toekomst doet. Tenslotte worden deze voorspellingsproducten verhandeld op een nieuw soort markt, de ´gedrag futures markt´. Surveillance kapitalisten zijn inmiddels ongelofelijk rijk geworden van deze handel want veel bedrijven (en ook overheden) hebben er belang bij om ons gedrag te kunnen voorspellen.”

De afgelopen twintig jaar werden de surveillance kapitalisten niet of nauwelijks geremd door bestaande of nieuwe wet- en regelgeving. De democratie sliep en er konden nieuwe vormen van sociale ongelijkheid ontstaan die in de kern antidemocratisch zijn. Mede omdat de ‘normale democratische reactiemechanismen’ faalden. Want het surveillancekapitalisme – anders dan het marktkapitalisme – is niet afhankelijk van de mens als consument, hoeft relatief maar weinig mensen als werknemer in dienst te nemen en bouwt op het ondermijnen van de individuele zelfbepaling, autonomie en besluitvormingsrechten. Het komt neer op een marktgeleide coup van bovenaf vermomd met het digitaal-technologische Trojaanse paard en gepresenteerd als ´gepersonaliseerd´.

* Bron: Taco van Dommels/konfrontatie  https://globalinfo.nl/Recensies-enzo/surveillance-kapitalisme

Uitverkoop

We zijn aangekomen in de uitverkoop van het neoliberalisme. Alles wat maar mogelijk is, is inmiddels ‘vermarkt’. Je kunt niet alle markten afdoen als slecht of verkeerd. Dat zou de neo’s tekortdoen. Wat we wel kunnen concluderen, is dat men is vergeten om bij sectoren die zich minder goed of misschien wel helemaal niet lenen voor vermarkting, die voorwaarden te scheppen die de kwaliteit van de primaire processen in ieder geval waarborgt. De sectoren Zorg, Onderwijs, Volkshuisvesting, Landbouw, Klimaat en Hulpdiensten werken veel beter zonder markt. Democratie is ook geen markt. Dat is hij wel geworden. Mensen zelf zijn producten, handel, clickbait en Big Data geworden.

Is dat wat we willen?

Onno van Middelkoop

‘Een bodem om op te staan’, deel 1 uit de serie ‘De Verbinding’