Wat betekent dat voor onze samenlevingen? - NLMagazine Politiek & Maatschappij – Het aantal senioren in onze samenlevingen, vooral in Europa en de VS, groei explosief. Maar ook China en Japan hebben te maken met een snel vergrijzende samenleving en dat heeft vergaande consequenties voor veel aspecten in onze samenlevingen. Al decennia geleden werd voor deze vergrijzingsgolf gewaarschuwd omdat het redelijk eenvoudig is dergelijke demografische ontwikkelingen te voorspellen.
Demografie houdt zich bezig met het analyseren van omvang en structuur van onze bevolkingen en observeert de veranderingen van een bevolking op basis van geboorte- en sterftecijfers, de invloed van migratie en vergrijzing. Voor hun onderzoeken maken demografen gebruik van gegevens bij gemeenten en andere overheidsinstellingen en voor het valideren van hun onderzoek doen ze ook regelmatig tellingen en verrichten ander kwantitatief onderzoek. De uitkomsten van deze onderzoeken worden helaas vaak als uitermate saai beoordeeld en daarom hoor je en lees je hier meestal weinig over.
Te weinig aandacht of te weinig interesse…
Recent schreven we een artikel over een demografische studie naar de effecten van migratie op onze samenleving (https://nlmagazine.nl/maatschappij/politiek/1590-de-kosten-van-immigratie-geheimhouding-gewenst) maar ook dit belangrijke rapport kreeg weinig aandacht. Zelfs de onderbouwde berekening (cijfers van het CBS) dat migratie de Nederlandse schatkist sinds 1995 ruim €400 miljard heeft gekost leidde tot weinig ophef. Eenzelfde reflex zie je al langer bij het onderwerp vergrijzing terwijl de kosten ervan vele malen hoger zijn dan die van migratie.
Opbouw van onze samenlevingen – Baby boomers
Na de 2e wereldoorlog werd de generatie geboren die bekend staat als ‘Baby Boomers’. Deze generatie werd qua omvang de grootste generatie die de wereld ooit heeft gekend en zorgde voor een ongekende economische groei en welvaart. In de jaren 60 en 70 kochten velen van hen bijvoorbeeld een huis dat vervolgens werd vernieuwd en ingericht en iedereen kocht een auto.
In de jaren 80 ontstond een nieuwe financiële industrie die geld ging beleggen van particulieren en er ontstonden allerlei interessante mogelijkheden om je geld te beleggen in pensioenvoorzieningen zodat je later kon genieten van een prettige ‘oude dag’. De pensioenfondsen belegden dit geld vaak in aandelen en dat zorgde voor een ongekende groei van de aandelenmarkten. Dat leverde een tijd lang zulke hoge rendementen op, dat veel baby boomers zelfs een prepensioen opbouwden dat hen in staat stelde om soms al met 56 jaar te stoppen met werken. Werkgevers en overheden stimuleerden dat met fiscale voordelen omdat hiermee banen vrijkwamen voor de volgende generatie.
Ook werd het steeds gemakkelijker om geld te lenen, niet alleen ter financiering van een huis maar ook voor de aanschaf van een nieuwe auto of een dure vakantie. In de jaren 90 werden zelfs hypotheken aangeboden die deels werden gebruikt om aandelen te kopen (beleggingshypotheek).
En toch ging het mis
De eerste baby boomers werden geboren in 1946 en deze periode eindigt in 1964. De eerste baby boomers gingen dus halverwege de jaren 60 aan het werk en begonnen met de opbouw van een pensioen. Dat betekende dat de eerste baby boomers zo rond het jaar 2000 met pensioen gingen en daarmee aanspraak maakten op uitkering van hun in aandelen belegde centjes. Overigens gebeurde dit niet alleen in Nederland, maar in tal van andere landen gingen baby boomers met pensioen.
In de VS, waar het pensioenstelsel via de ‘401K-constructie’ vooral in aandelen belegt, moesten er rond het jaar 2000 dus vele miljarden dollars aan pensioengelden worden uitbetaald. Dat leidde tot een snel stijgend aanbod van aandelen op de markt met als gevolg scherpe prijsdalingen. Deze eerste financiële crisis, die z’n oorsprong dus in de VS had, staat bekend als de ‘Y2K-crisis’ en werd in Nederland zichtbaar door het debacle met World Online.
Gevolg hiervan in Nederland was, dat veel kleine investeerders in risicovolle aandelen in een klap al hun geld verloren of minstens zagen halveren. En vele 10 duizenden huishoudens met een beleggingshypotheek zagen ineens hun huis ‘onder water staan’ omdat de aandelen die zij hadden gefinancierd waardeloos waren geworden. Overigens herstelde de markten hierna weer vrij snel en ging de kredietverstrekking op de oude voet verder.
De situatie anno 2020
De demografische realiteit is, dat in 2027 een piek wordt bereikt in het aantal baby boomers dat met pensioen gaat. Een andere demografische realiteit is, dat de gemiddelde leeftijd waarop mensen in Nederland overlijden sinds 1990 gestegen is van 75 jr. tot 81 jr. Da’s natuurlijk goed nieuws voor de mensen maar niet voor de verstrekkers van pensioengeld. Zij moeten langer pensioenen uitbetalen aan een steeds groter wordende groep baby boomers.
Vandaar ook dat de pensioenleeftijd in Nederland (betaling van AOW) inmiddels op 67 jaar staat. Desondanks weten pensioenfondsen dat zij onvoldoende renderen om de toekomstige pensioenen zeker te stellen. Al jaren wordt de rente kunstmatig laag gehouden door ingrijpen van Centrale Banken en leveren spaargeld en staatsobligaties nauwelijks rendement op. Dat heeft geleid tot een enorme vlucht naar meer risicovolle investeringen in aandelen want die leveren een beter rendement. Dat verklaart onder andere de ongekend hoge beurswaarderingen.
Hoelang gaat dit nog goed?
Economische groei, met hoge beurskoersen tot gevolg, wordt altijd gevolgd door een recessie, met koersdalingen tot gevolg. De geschiedenis leert ons, dat economische groei meestal 6-7 jaar voortduurt, waarna een recessie volgt van ongeveer 4-6 jaar. Momenteel zitten we sinds 2009 in een periode van economische voorspoed. Deze periode duurt dus inmiddels meer dan 10 jaar en is daarmee de langste periode van groei die we in de moderne geschiedenis hebben meegemaakt. Uiteraard heeft COVID-19 roet in het eten gegooid, maar tot de uitbraak ervan was sprake van (bescheiden) groei.
De verklaring hiervan ligt vooral in het feit dat in Europa de ECB sinds 2010 honderden miljarden Euro’s aan schulden heeft opgekocht uit alle Eurolanden; hetzelfde doet zich ook voor in de VS. Al dat geld is vervolgens weer in het financiële systeem terecht gekomen en vindt zijn weg naar aandelen, onroerend goed en obligaties. Zie hier de verklaring voor de hoge beurswaarden en de hoge prijzen van onroerend goed.
Wat gaat er straks mis?
Een recessie is onvermijdelijk want economische groei vindt niet plaats in een snel vergrijzende samenleving. Heel Europa vergrijst, net zoals in de VS en veel eerder al Japan; daar is al sprake van deflatie sinds de jaren 90 van de vorige eeuw en ondanks tal van steunmaatregelen van de overheid groeit de economie niet. De staatsschuld van Japan behoort tot de hoogste ter wereld (230% van het BNP).
Het consumptiegedrag van pensionado’s is geheel anders dan dat van jonge gezinnen. Zo maken zij bijvoorbeeld veel minder kilometers en eten en drinken ze gematigd. Dat betekent niet alleen minder inkomsten voor winkels etc. maar ook minder belastinginkomsten. En de nieuwe generaties consumeren ook minder omdat zij bewuster omgaan met voeding en minder statusgevoelig zijn. Je ziet bij hen ook initiatieven om een auto te delen en er zijn vele marktplaatsachtige platformen waar 2e hands spullen worden verhandeld.
Er komt een moment dat pensioenfondsen aandelen moeten gaan verkopen om de pensioenen te kunnen uitbetalen. Vooral in de VS, waar pensioengeld vaak in aandelen is belegd, is dit een steeds groter wordend probleem. Dat wordt nu nog opgevangen door de FED, maar dat is op korte termijn onhoudbaar met het snel oplopende aantal pensioengerechtigden gedurende de komende jaren.
Kortom, zodra duidelijk wordt dat economische groei de komende jaren niet mogelijk is en de noodgedwongen verkoop van aandelen begint, start een nieuwe recessie. Deze valt samen met een golf aan pensioengerechtigden in Europa en de VS en ook in China is de vergrijzing al begonnen. Voor veel pensionado’s zal de droom van een zorgeloze ‘oude dag’ snel uiteenspatten zodra duidelijk wordt dat hun riante pensioenregeling een stuk minder rooskleurig uitvalt dan in de folders stond vermeld toen zij 40 jaar geleden begonnen met het betalen van premies.
The Green deal - Een oplossing?
Het idee dat klimaatmaatregelen en een energietransitie een nieuwe economische periode van bloei gaan opleveren, is een illusie. Immers, de vele honderden miljarden Euro’s die hiervoor nodig zijn, moeten worden opgehoest door belastingbetalers. Bent u ook zo benieuwd wat al die pensionado’s ervan vinden wanneer zij hun karige pensioenuitkering zien worden afgeroomd door politici en bestuurders die van mening zijn dat we allemaal happy moeten zijn omdat we niets bezitten?
French Paulitz
