NLMagazine Maatschappij - Valkhof Museum verricht onderzoek naar een bijzonder object in de collectie: een kijkkast (diorama) van een koffieplantage in Suriname ten tijde van de slavernij. De plantage was in Nederlandse handen. In augustus wordt de laatste hand gelegd aan de restauratie van het werk.
Het diorama is in 1823 vervaardigd door de kunstenaar en ambtenaar Gerrit Schouten (1779-1839), en geeft in 3D een tafereel weer op de Plantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname. Het toont de plantage op een manier die de Nederlandse eigenaren zal hebben bevallen: in vol bedrijf en haast idyllisch. Maar vandaag de dag, dit jaar precies 200 jaar later, kijken steeds meer mensen daar met heel andere ogen naar. Want Kerkshoven was een plantage waar ongeveer 140 slaafgemaakte mensen gedwongen woonden en werkten.
In Nederland zijn ruim dertig diorama’s bekend van Gerrit Schouten. Ze waren waarschijnlijk bedoeld als ‘pronkstuk’ om de eigenaren in Nederland – en hun bezoekers – een indruk te geven van hun bezittingen in Suriname. Het stuk geeft een uniek beeld van hoe de koffieplantage er tweehonderd jaar geleden uitzag. Het is een product van de koloniale machtsverhoudingen die toen bepaalden hoe iemands leven verliep.
Bas Spek en Marsha Mormon van Museum Bakkie in Suriname wezen de medewerkers van Valkhof Museum in 2017 op het diorama, dat op dat moment in het depot van het museum was opgeslagen. Salomon de Rijp, de betovergrootvader van Marsha, werd in slavernij geboren op de plantage Kerkshoven. In Museum Bakkie, gelegen op een voormalige plantage vlakbij Kerkshoven, wordt aandacht besteed aan deze familiegeschiedenis.
Door Marsha Mormon en Bas Spek gingen medewerkers van het Valkhof Museum met andere ogen naar het diorama kijken. Ook het maatschappelijke debat over het slavernijverleden zorgde ervoor dat het diorama meer op de voorgrond kwam. Het diorama is een belangrijk kunstobject, maar ook een historisch document. Aan de hand ervan kan de koloniale geschiedenis en het slavernijverleden onderzocht en verteld worden.
Het onderzoek naar het diorama van plantage Kerkshoven is momenteel in volle gang. Een belangrijk deel van het onderzoek richt zich op de bewoners en hun dagelijks leven op de plantage. Daarbij is het doel om in kaart te brengen wat niet te zien is op het diorama: het harde werk op de akkers, de gewelddadige onderdrukking en het verzet daartegen. Ook is er nu meer bekend over Gerard Thomas Daniël Slaap, die het diorama in 1914 aan de gemeente Nijmegen schonk. En over de eigenaren van plantage Kerkshoven vanaf de oprichting in 1740 tot en met de afschaffing van de slavernij in 1863.
Yvette Driever, conservator van Valkhof Museum: ‘Het diorama bevindt zich al meer dan 100 jaar in de collectie van de gemeente Nijmegen en opent een venster naar een pijnlijke, gedeelde geschiedenis. Omdat het diorama een bijzondere cultuurhistorische waarde heeft voor Suriname, is in overleg met Marsha Mormon en Bas Spek besloten dat voor Museum Bakkie een hoogwaardige replica van de kijkkast wordt gemaakt. Op die manier kan het verhaal over plantage Kerkshoven op twee plekken aan de hand van het diorama worden verteld: in Nederland en in Suriname.’
Eind augustus wordt de restauratie van het diorama afgerond. Na de verbouwing van het Valkhof Museum krijgt het diorama een plek in de nieuwe collectiepresentatie. In aanloop naar de opening wordt het diorama eind 2024 tentoongesteld. De replica van het object wordt in 2024 gepresenteerd in Paramaribo en daarna permanent tentoongesteld in Museum Bakkie.
