Of wel: wat is er mis tussen de overheid en de burger? (Door Hans Wolf)
NLMagazine Politiek & Maatschappij - Vooropgesteld: wat er nu gebeurt is bewust beleid.
Het startschot voor de aanscherping van de verplichtingen en sancties werd gegeven in 1996 met de Wet Boeten, Maatregelen en Terug/invordering Sociale Zekerheid. ‘Lik op stuk’ was het devies. Erna zijn er veel eigen handhavingsprogramma ontwikkeld. Ook is er meer data-uitwisseling. En toen was er de Fraudewet 2013, waar boetes flink verhoogd werden en de Toeslagenwet van 2015. Sommigen zouden zeggen: Hier zijn we `uit de bocht gevlogen`. Toen al, terwijl het kabinet Rutte II en III verder werkte aan volgende aanscherpingen.
Hoe dan ook: de ontsporing het gevolg is van een totaal falend empathisch vermogen, dis-coördinatie en langzaam doorgeslagen wantrouwen van de overheid in de burger. Ondanks vele signalen (onder andere stelselmatig van de Algemene Rekenkamer) wilde niemand, op alle niveaus, zijn vingers branden.
Ontwerpwet
Het parlement beslist over elke Ontwerpwet, maar ze hebben er weinig idee van wat dat betekent voor de uitvoering. 1) De uitvoerders voeren op zich correct uit wat in de wet staat. Maar 2) Het is schokkend te zien hoe uitvoerders (op alle niveaus), die zien hoe slecht en onredelijk de wet toegepast kan/moet worden, toch veelal hun mond houden.
Oorzaken
Wat liggen de oorzaken? Ooit is bedacht in 2001, dat als je even weinig verdient in een jaar, je het jaar erop automatisch een voorschot krijgt op je Zorgkosten. Men denkt dan dat je als individu het jaar erop ook weinig zal verdienen. Dan het werkelijke jaar: er wordt ‘afgerekend’, maar dan kijken ze ineens niet alleen naar jou als individu, maar ineens ook naar je partner en je vermogen en dat betekent een andere berekening. Ben je er nog?
Ook een oorzaak: Je hebt in Nederland twee uitvoeringsorganen die betalen(het UWV voor arbeidsongeschiktheid, WW etc.) en de SVB (voor AOW, Kinderbijslag etc.). En je hebt een instantie die geld incasseert: de Belastingdienst. Al hun systemen en mensen zijn erop gericht dat goed te doen. Maar welke taak kreeg de Belastingdienst in 2001 erbij (nota bene ook op initiatief van Pieter Omtzigt)? Niet om te incasseren, maar om die Zorgtoeslag te betalenen daar zijn ze helemaal niet op ingesteld. Hun ICT niet en zeker hun ambtenaren niet.
Vragen om problemen en grenzen zoeken
De trend, waarom explodeert het nu? Nederland is een land van z.g. eigen verantwoordelijkheid, polderen en dan komt het vast wel goed. Men zoekt de grenzen op. Een mooi voorbeeld is hier de z.g. Bulgaren-fraude: diverse Bulgaren kwamen zo`n 15 jaar geleden ‘even’ in Nederland langs, gingen naar de Bijstand, schreven zich in, kregen (periodiek) geld en vertrokken weer terug naar huis, maar bleven Bijstand ontvangen. Grote krantenkoppen over fraude door buitenlanders. In andere landen kan dit niet. Als je bv in België of Duitsland Bijstand aanvraagt, moet je je eerst melden bij de politie en een huurovereenkomst laten zien. In Nederland niet, dus dat is vragen om problemen. Ik zou zeggen tegen Nederland: regel dat dan anders.
Of het geval van Kinderbijslag betalen in Turkije (op zich terecht, want er is premie voor betaald) of Marokko, terwijl je niet weet of een kind daar werkelijk naar school gaat of nog leeft. In Duitsland wordt dit al jaren afgekocht met een vast bedrag, dus daar zijn geen moeilijke buitenlandse controles nodig.
De oplossing is simpel
Zorg ervoor dat je bij elke Wet- of Wetswijziging een side-letter toevoegt die aangeeft hoe de wet zorgvuldig, maar ook praktisch kan worden geïmplementeerd door uitvoeringsorganen.
Behandel publieke diensten niet als bedrijf, met omzet- en winstverplichtingen (dat is wat anders dan van ze te eisen dat ze bedrijfsmatig moeten werken). Een klant is geen kostenpost!
Houd eens op met al die toeslagen. Er zijn andere manieren om iedereen tevreden te stellen, zoals het individualiseren van uitkeringen, bv via een systeem van basisinkomen of van negatieve inkomstenbelasting.
Hans Wolf
Hans Wolf (1951, Heemstede) probeert zijn eigen, brede ervaringen en kennis als nationaal en internationaal consultant te vertalen in korte, leesbare stukken op vele terreinen.
