Eens ging de zee hier tekeer……..

Eens ging hier de zee tekeer, maar daar ging wel meer tekeer: dominees, vissers, de regering. En dat al meer dan 1000 jaar. Wat wil je ook: Urk dat in 1600 nog helemaal katholiek was, veel nostalgie met mooie verhalen en schilderachtige plaatsjes als Stavoren en Enkhuizen, maar diep verscholen: bittere armoede. Lees ook waarom dorpen als Volendam en Urk zo massaal voor nationaal conservatieve partijen stemden. Een mooie tocht door de geschiedenis: het verhaal van de polders die perfect moesten zijn. De maakbare maatschappij ten top?

Een reis door de tijd via de A6
Als je bij Muiderberg de A6 oprijdt richting Almere en Lelystad, realiseer je je dan dat je weldegelijk op de bodem van de voormalige en verraderlijke Zuiderzee rijdt. Links en rechts ligt Almere, met inmiddels 230.000 inwoners, waarvan de eerste woningen werden opgeleverd in 1976. Het ligt in Zuidelijk Flevoland en is de laatste Flevo-polder die in 1968 is ingepolderd. En dat zie je goed: enorme grote landbouw-velden.
Net voorbij het Hajé restaurant zie je heel goed links en rechts een dijk (de Knardijk) en dat is de grens met de volgende, wat oudere Flevo-polder: Oostelijk Flevoland van 1957, met veel kleinere landbouwstukken-velden. En nog veel kleiner wordt het als je de Ketelbrug overrijdt naar de derde Flevo-polder, de Noordoostpolder (NOP) van 1940. Bij de inrichting van deze polder werd er streng geselecteerd bij de uitgifte van boerderijen en kavels, om ‘een optimale bevolkingssamenstelling te bereiken’. Precies volgens de landelijke, religieuze aantallen. En: zonder gehandicapten. Een zuiver ras, zoals dat ook al op de eilanden als Urk en Wieringen zo was. Zó optimaal, dat de Nazi`s het gebied met rust lieten, waardoor het de bijnaam NOP, Nationaal Onderduikers Paradijskreeg.

Pioniers had men nodig. En goede boeren. De Urkers vielen hier echter consequent buiten de boot: volgens de Rijksdienst voor IJsselmeerpolders is er voor onbeschaafde vissers geen boerderij beschikbaar. Die aparte status zie je nu nog: de hele NOP is één grote gemeente. Behalve Urk. Het is een aparte gemeente, een beetje dat Bretonse dorpje van Asterix en Obelix, maar dan anders.

Religie en conservatisme
Religie en conservatisme speelden een rol bij de inrichting van de polders, maar ook hoe het nieuwe land omging met de bekende en oude havenplaatsen. Denk niet dat de verhoudingen tussen het nieuwe polder-achterland van Medemblik (de Wieringermeer), van Urk (de NOP) of Harderwijk en Elburg goed waren: verre van dat. Pas na 9 jaar kwam er bijvoorbeeld een weg van het gereformeerde Urk naar het katholieke Emmeloord. Religie speelde overigens altijd al een grote rol: Urk was tot 1600 katholiek onder invloed van het katholieke vaste land. Vanaf 1600 viel Urk echter onder het protestantse Amsterdam en binnen 100 jaar werd Urk door wel heel actieve dominees gereformeerd! En Schokland, het hele kleine eilandje ten oosten van Urk, had zelfs een katkoliek noorddeel en gereformeerd zuiddeel. Tegenstellingen zie je ook terug in het katholieke Marken en het naburige protestantse Volendam.

Het vertrouwen in de overheid was altijd heel beperkt. Toegegeven: de overheid heeft altijd bar weinig gedaan voor de visserij. Maar dat was wederzijds.  Overheidsmaatregelen werden en worden veel genegeerd, vaccineren is steeds een punt van discussie, vis-quota van de EU werden omzeild, er was veel fraude bij de visafslagen en overbevissing (elk kind een kotter) waren aan de orde van de dag. `God bepaalt wat de zee geeft, niet de overheid`. Het wekt geen verbazing dat vandaag in dorpen als Volendam en Urk nationaal conservatieve partijen veel succes boeken. 

Geschiedenis en de rol van het IJsselmeer
Rond het jaar 0 was het IJsselmeer een betrekkelijk klein binnenmeer: het meer Aelmere, zonder verbinding met de Noordzee. Dat kwam er pas in de middeleeuwen na diverse grote overstromingen, door het afgraven van veen en door de stijging van de zeespiegel. Rond Den helder kwam er een grote doorbraak bij het Marsdiep. Friesland en West-Friesland waren niet meer verbonden. Het Aelmere werd groter en groter, veel land brokkelde af, vanwege westerstormen, met name aan de oostkant. Eilandjes verdwenen.
Het IJsselmeer heeft overigens vele kleine eilandjes gekend, o.a. Nagele en Marcnesse, maar 5 ervan bleven bestaan: Pampus, Wieringen, Marken, Urk en Schokland. Pampus kennen we nog, maar de omgeving van Wieringen is als eerste ingepolderd in 1930 en verbonden met Medemblik, Marken is verbonden met Uitdam/Monnikendam en Schokland is jammerlijk ontruimd in 1859, overigens een prachtige plek om te bezoeken.

En toen in 1932 was er de 30 kilometer Afsluitdijk
Het belang van het IJsselmeer voor Amsterdam was vanaf medio 1800 al uitgespeeld door de opkomst van de stoomtrein en de directe verbinding met de Noordzee via IJmuiden. Amsterdam had het IJsselmeer niet meer nodig. Deze nieuwe dijk scheidde het IJsselmeer van de Waddenzee. De vissers moesten zich maar zien te redden. Ze vormen geen front, elk dorp was een gemeenschap op zich. “De postkoetsen kregen toch ook geen vergoeding toen er treinen gingen rijden”? Veel vissers zijn vertrokken naar IJmuiden. Er wordt in het IJsselmeer nu alleen nog op paling, snoekbaars en spiering gevist, niet meer op haring. Toerisme is een belangrijke inkomstenbron geworden. Veel kunstenaars zitten onder andere in Volendam. Maar wat blijft zijn de verhalen en schilderachtige plaatsjes als Stavoren en Enkhuizen.

Hans Wolf