Sterren kijken in en om Nederland

NLMagazine Wetenschap & Techniek - De Grote en Kleine Beer, Poolster, Cassiopeia, Gordel van Orion en de Melkweg. Het is geweldig om sterren te spotten, maar waar kun je dat het beste doen en is het wel donker genoeg om ze te zien stralen? Acht fonkelende tips.

Op zoek naar vallende sterren

Wie wil nou niet een wens doen bij een vallende ster? Check om te beginnen regelmatig de weersberichten, want een nacht met vallende sterren wordt altijd aangekondigd. Eigenlijk is de naam ‘vallende ster’ verkeerd, want het lichtverschijnsel heeft niets met sterren te maken. Het is namelijk een klein ruimtesteentje dat de dampkring binnendringt en officieel een meteoor heet. Elk jaar zijn er een aantal bekende meteorenzwermen die eruit springen, zoals de Perseïden (augustus), de Geminiden (december) en de Boötiden (januari). De Geminiden in de donkere, heldere nachten van december zijn het populairst. Wanneer precies? Volgens experts ligt de piek tussen 13 en 14 december, waarbij per uur ongeveer 200 ‘sterren’ naar beneden komen.
Familie-Kerstkijkavond Utrecht

Ruim tweeduizend jaar geleden vonden de drie koningen via de ster van Bethlehem hun weg naar het kerstkind. In het Sonnenburgh Museum en Sterrenwacht te Utrecht - gebouwd op een zestiende-eeuws bastion - vertellen ze je hier meer over in hun kerstverhaal. Ook zijn er veel sterren te bekijken, zowel door de telescopen als in het planetarium. Tussendoor maak je je eigen sterrenbeeld en ga je in een speurtocht op zoek naar kerststerren! Noteer de datum maar: 22 december. Je moet wel vooraf online reserveren en de coronarichtlijnen naleven. Door het jaar zijn er op vrijdagen en zaterdagen sterrenkijkavonden op dezelfde locatie.
Sterrenkijkavonden Nijmegen

In het oosten van het land zijn de open sterrenkijkavonden van de Radboud Universiteit in Nijmegen populair. Je bent welkom op de laatste vrijdag van de maand, van september tot en met maart. Vanwege het coronavirus is echter besloten om deze avonden dit najaar te vervangen door een online programma. Wat kun je verwachten? Denk aan interessante lezingen en discussies, met medewerking van astronomen. De deelname is gratis, maar je moet je wel vooraf aanmelden. Onder normale omstandigheden krijg je in het Huygensgebouw van de Radboud Universiteit de kans om door de telescopen te kijken. De experts vertellen je dan alles wat je wilt weten.
Dark Sky Park Terschelling

Wist je dat het eiland Terschelling tot de meest donkere plekken ter wereld behoort? Lichtvervuiling is hier ver te zoeken en dat betekent dat je de mooiste sterrenhemels kunt zien. De Boschplaat aan de oostkant van Terschelling mag zich het eerste officiële Dark Sky Park van Nederland noemen. Een Dark Sky Park, opgezet door de International Dark Sky Association (IDA), is een gebied waar het ’s nachts extreem donker is en waar bezoekers welkom zijn. Wereldwijd komen er steeds meer van deze locaties bij. Klim op een van de hoge duintoppen van de Boschplaat, laat je ogen een half uur wennen aan het donker en je ontdekt meer sterren dan je ooit voor mogelijk had gehouden. Heel soms kun je zelfs het noorderlicht zien.

Je kunt het kijken naar de sterren combineren met een heerlijk verblijf van een paar dagen op het eiland.
Melkwegpad in Drenthe

Zelf door de Melkweg lopen? Het leuke is dat je dit (overdag) kunt doen in Drenthe. Het Melkwegpad is ontworpen om de uitgestrektheid van ons planetenstelsel te laten zien. Eén stap tijdens de wandeling staat gelijk aan 2,5 miljoen kilometer in het heelal. Je kunt dit pad vinden bij de ingang van Herinneringscentrum Westerbork, ten zuiden van Assen. Tijdens de wandeling staan de verschillende planeten en hun afstand tot de zon in verhouding aangegeven. De bijbehorende informatieborden vertellen je meer. Onderweg kom je trouwens langs indrukwekkende telescopen die gebruikt worden voor sterrenkundige waarnemingen. De (verharde) route is 2,2 kilometer lang en via een ander pad van 2,3 kilometer loop je weer terug naar het beginpunt.
Dark Sky Park Lauwersmeer

Nóg zo’n plek waar je zeldzame duisternis kunt meemaken... In 2016 is het Lauwersmeer het tweede Dark Sky Park van Nederland geworden. Dit unieke natuurgebied op de scheidslijn van de provincies Groningen en Friesland, is daarmee een hotspot voor sterrenkijkers. De toegangsvoorwaarden zijn ’s nachts hetzelfde als overdag: vrij wandelen op wegen en paden. Ga mee met een nachtelijke excursie georganiseerd door Staatsbosbeheer, waarbij je uitleg krijgt over de verschillende sterrenbeelden. Vergeet niet om de speciale hemelplatformen te bezoeken. Overdag is het een ideale plek om vogels spotten en ’s nachts kun je er liggend genieten van de mooiste sterren.

Sterren kijken in Noord-Nederland combineren met een verblijf? De studentenstad Groningen is altijd gezellig.
Dark Sky locaties in België en Duitsland

De International Dark Sky Association (IDA) heeft een aantal Duitse natuurgebieden aan zijn lijst toegevoegd. Het Nationaal Park Eifel, de Winklmoosalm, Rhön en Westhavelland hebben allemaal het predikaat Dark Sky gekregen. Vooral de Eifel, gelegen in de drielandenhoek Duitsland, België en Luxemburg, is voor ons goed te bereiken. De organisatie van het Nationaal Park voert bewust campagne voor de bescherming van de nachtelijke sterrenhemel. Bezoek de astronomie-werkplaats of doe mee met een sterrenwandeling. In België zijn er (nog) geen officiële Dark Sky-locaties, maar omdat de Belgische Eifel natuurlijk aansluit bij zijn Duitse broer, vind je hier ook geweldige plekken om van donkere sterrennachten te genieten.
Ga mee met een vollemaanwandeling

Wil je bij het licht van de volle maan wandelen? Dat kan met een gids van Staatsbosbeheer op verschillende plaatsen in ons land. Denk niet teveel aan spoken en weerwolven, maar geniet van de mystieke sfeer van de in stilte gehulde natuur. Bij vollemaan staat de aarde tussen de maan en de zon, waardoor de gehele lichte kant naar ons is gericht. Jammer genoeg is dat niet het beste moment om sterren te spotten. Toch blijft zo’n vollemaanwandeling een bijzondere ervaring voor het hele gezin, waarbij je naast je ogen nog veel meer zintuigen gebruikt. Het lijkt bijvoorbeeld of je in het donker opeens veel meer hoort. Wroetende zwijnen en wegspringende herten bijvoorbeeld!

Tips
1. Denk aan warme kleding. Nachten zijn natuurlijk koud en je zit of staat bij het observeren vaak stil. Zorg voor voldoende (laagjes) kleding en goede schoenen. Handschoenen en een muts kunnen ook van pas komen.
2. Laat je mobile telefoon en zaklamp uit. Je ogen hebben ongeveer twintig minuten nodig om aan het donker te wennen. Op het moment dat je bijvoorbeeld toch even op je telefoon kijkt, moeten je ogen weer vanaf nul beginnen.
3. Het beste weer. Onbewolkt en droog weer, weinig of geen wind en niet te koud. Dát zijn de beste omstandigheden als je naar naar de sterren wilt kijken. Zorg ook voor vrij zicht en niet teveel lichtvervuiling.
4. Leer meer over IDA. De International Dark Sky Association (IDA) heeft wereldwijd steeds meer natuurparken en -reservaten als Dark Sky-locatie aangeduid. Deze actieve organisatie uit de Verenigde Staten heeft allerlei parken in Europa aangewezen van Ierland tot Frankrijk.
5. Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker. Ook indoor kun je veel te weten komen over het heelal. In het Friese Franeker staat een juweel van een museum, waar je absoluut een keer geweest moet zijn! Je bekijkt er het oudst werkende planetarium ter wereld, dat nog steeds de actuele stand van de planeten aangeeft.
6. Publiekssterrenwachten in Nederland. Woon je in Groningen, Utrecht of Limburg? De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) organiseert allerlei publiekssterrenwachten, sterrenkijkavonden, lezingen en evenementen die de moeite waard zijn.
Bron: ANWB Nederland