NLMagazine Economie & Maatschappij – De onderhandelingen over een nieuw te vormen kabinet liggen de komende weken stil. Zeker is echter dat klimaatmaatregelen onderdeel gaan uitmaken van een regeerakkoord want de doelstellingen van Parijs (2015) ‘moeten worden gehaald’. Nederland hangt daarbij graag ‘het beste jongetje van de klas uit’, dus stellen partijen als GroenLinks, D66 en de PvdA tientallen miljarden aan overheidssubsidie beschikbaar.
Innovatie op kosten van belastingbetalers
Veel politieke partijen leven in de veronderstelling dat, wanneer ons bedrijfsleven met nieuwe innovatieve oplossingen komt, de Nederlandse economie daar wel bij vaart. Vooralsnog echter, lijkt het erop dat vooral de burger de rekening betaalt. Zo zijn de maandelijkse energiekosten, dankzij fors gestegen belastingen, in de afgelopen jaren met ruim 40% toegenomen. En als onze klimaatpaus Frans Timmermans zijn zin krijgt is het einde van de belastingverhogingen nog niet in zicht.
Zo zou het me niet verbazen wanneer we komende jaren een extra CO2-belasting per huishouden tegemoet gaan zien, gebaseerd op type energielabel van je huis, het aantal inwoners per huis en het gasverbruik. Dat zou dan een stimulans zijn om eerder van het gas af te gaan en een warmtepomp aan te schaffen die je echter tevens dwingt om je huis extra te isoleren waardoor je alles bij elkaar al snel €40.000 of meer moet investeren. Dat is een dure vorm van innoveren op kosten van belasting- betalers.
De industriële revolutie en innovatie – het tempo gaat omhoog
De 1e innovatiegolf begon rond 1785 met de bouw van de eerste fabrieken in Engeland en de VS waar op grote schaal textiel werd geproduceerd. Hierop volgde de 2e innovatiegolf met de introductie van de stoomtrein, treinverbindingen en grootschalige staalproductie. Deze duurde tot 1910 waarna elektriciteit en verbrandingsmotoren de 3e innovatiegolf startten.
Vanaf 1950 begon de 4e innovatiegolf dankzij geavanceerde elektronica, commerciële luchtvaart en petrochemie. Tegelijkertijd ontwikkelden farmaceutische bedrijven de eerste vaccins en de gezondheidszorg profiteerde van de introductie van hoogwaardige elektronische apparatuur.
De 5e innovatiegolf startte in de 90’er jaren met digitale netwerken, softwareontwikkeling en nieuwe media. Inmiddels zitten we midden in een 6e innovatiegolf die aangedreven wordt door kunstmatige intelligentie, robotisering en digitale technologieën als augmented- en virtual reality. En een nieuwe, revolutionaire computertechnologie staat op het punt van doorbreken: Quantum Computing.
Wat opvalt bij elke innovatiegolf: De meeste innovaties komen tot stand dankzij initiatieven van private partijen en de doorlooptijd per golf wordt steeds korter. Een andere opvallende trend is de toegenomen bemoeienis van de overheid. In de opening van dit artikel maakten we al melding van de miljarden subsidies die worden verstrekt ten behoeve van ‘het klimaat’.
Wie profiteren van deze miljarden subsidies?
De partijen die veelal profiteren van de miljarden die worden verstrekt zijn vooral kabelaars, bouwbedrijven, energiereuzen en grote installateurs. Ook banken stappen graag in want het financieren van een groot project met een garantstelling van de overheid geeft veel zekerheid en meer rendement.
Er is dus maar een kleine groep in Nederland die van deze ‘innovatiegolf’ profiteert. Bovendien wordt in dit mooie ‘innovatieverhaal’ vergeten dat de belastingbetaler de rekening betaalt. Dat is toch heel anders dan de talloze innovaties die voortkwamen uit eerdere innovatiegolven die door private partijen werden gefinancierd.
Innovatiefondsen
Een ander voorbeeld van een innovatie initiatief van de overheid is ‘Invest-NL’ (https://www.invest-nl.nl/ ), een private onderneming die volledig is gefinancierd met publieke middelen en onderdeel is van het Ministerie van Financiën. Recent publiceerde deze organisatie haar 1e jaarverslag.
Met een totaal beschikbaar vermogen van €1.7 miljard moet dit innovatiefonds vooral op zoek naar startups die zich richten op duurzame oplossingen voor de energietransitie en een circulaire economie. Deze zoektocht wordt sinds 2019 uitgevoerd door 62 ambtenaren en heeft tot op heden geleid tot 4 investeringen met een totale waarde van €18 miljoen. Het totale gemelde verlies (incl. rijksbijdrage) bedroeg over het eerste boekjaar €13,6 miljoen.
Ook werd €150 miljoen gestort in het ‘Dutch Future Fund’ (DFF, onderdeel van European Investment Fund). Dat is op z’n zachtst gezegd opmerkelijk; Invest-NL stort dus geld in een fonds, dat op haar beurt weer geld stopt in een ander fonds. Bovendien investeert DFF in bedrijven als Marlies Dekkers en de Jopen bierbrouwerij. Dat is verder prima natuurlijk, zij het dat dit bepaald geen typische voorbeelden zijn van bedrijven die zich bezighouden met de circulaire economie of duurzame oplossingen voor de energietransitie.
De CEO van Invest-NL, ex politicus Wouter Bos, wijst intussen in interviews met dagbladen als NRC en het FD met een beschuldigende vinger richting het kabinet: Het zou te veel gaan om risicominimalisatie en het kabinet zou geen keuzes maken. Lijkt me een beetje de omgekeerde wereld; immers Invest-NL, met haar 62 specialisten, is juist opgezet om keuzes te maken voor bedrijven die een veelbelovende toekomst tegemoet gaan om daar dan vervolgens een kloppende risicoanalyse voor te maken die een investering rechtvaardigt.
Overigens blijft het verrassend dat de overheid een investeringsfonds opzet. Er zijn namelijk talloze investeerders uit binnen- en buitenland die, met veel ervaring en kennis van zaken, geld investeren in risicovolle ondernemingen. Waarom zou je daarvoor belastinggeld moeten inzetten?
De geschiedenis leert ons dat voorgaande innovatiegolven vooral floreerden dankzij ondernemers en geld van private partijen. Of wordt Invest-NL wellicht gebruikt om minder kansrijke Nederlandse ondernemingen een kans te geven?
Innovatie en overheidsgeld: Geen goede combinatie.
French Paulitz
