Gebruikerswaardering: 5 / 5
Burgemeester Vonk en zijn gezin. Foto: archief -Door Cock Karssen -NLMagazine/Bodegraven, Oorlog, NSB-ers, mobilisatie - Al op 24 mei 1924 schrijft redacteur C.G. Karssen van Het Bodegraafs Nieuws en Advertentieblad in zijn wekelijkse commentaar op het wereldnieuws: ‘De Duitse Nationaal Socialisten zijn een groot gevaar, zij voeren actie en houden zelfs legerdagen, zij lokken ook rellen uit met de communisten.’ 8 jaar later begonnen de eerste Nationaal Socialisten in Bodegraven zich te roeren.
Tijdens een bijeenkomst van de aanhangers van deze fascisten waren er zes Rijksveldwachters nodig om rellen met protesterende communisten te voorkomen.
In 1933 komt het toch tot oprichting van een Bodegraafse afdeling van de NSB. In de al eerder genoemde plaatselijke krant werd verslag gedaan van de bijeenkomst: ‘Er waren slechts acht van de zeventien ingeschreven leden van de partij naar de vergadering gekomen. Met opgeheven hand legden de nieuwe leden de belofte van trouw af. De uitgenodigde spreker legde uit dat de partij een fascistische organisatie is, maar wel met een eigen Nederlands karakter. Zo nodig zouden de NSB’ers zich voegen naar het Nederlands gezag als het vaderland werd aangevallen. Ook kerkelijke personen waren welkom in de beweging. De vergadering werd besloten met het zingen van het Wilhelmus.’ Tot zover dit (ingekorte) verslag. Wanneer de nieuwe partijleden op straat proberen om hun blad ‘Volk en Vaderland’ te verkopen, ontstaan weer vechtpartijen met communistische jongeren.
Bij de Statenverkiezingen in 1935 stemmen er 282 burgers op de NSB, in 1937 is dit aantal geslonken tot 180 stemmers. In Reeuwijk werden in 1937 77 stemmen uitgebracht op de NSB, in 1935 waren dat er nog 140. Volgens Maatje, die de oorlogsgeschiedenis van Reeuwijk heeft beschreven, woonden er veel NSB’ers op de Wethouder Venteweg, de ‘s Gravenbroekseweg en aan de Reeuwijkse Brug en relatief weinig in Reeuwijk-Dorp en Tempel.
De beweging in Bodegraven huurt een pand in de Noordstraat als zogenaamd ‘kringhuis’, waarvan men zowel de NSB-vlag als de nationale driekleur laat wapperen. Wanneer in opdracht van burgemeester Van Dobben de Bruijn de vlaggen verwijderd worden, trekken diverse partijleden naar het bewuste pand en steken de vlaggen weer uit. Al snel komen er honderden belangstellenden naar de Noordstraat om te zien hoe deze situatie zou aflopen. Na enige tijd verscheen de chef-veldwachter met de gemeentereiniger, die stokken en vlaggen in beslag nam.
De beweging, die in het begin gematigd leek, nam al snel de ideologie, taal en stijl van de Duitse nazi’s over. Bij het uitbreken van de oorlog in mei 1940 werden een aantal Bodegraafse NSB’ers gevangen genomen, na de capitulatie kwamen zij weer vrij.
Activiteiten tijdens de mobilisatie
Burgemeester Vonk, die op 1 januari 1939 zijn baan was begonnen, werd bij het NS-station verwelkomd door een ontvangstcomité en een erewacht van de Burgerwacht. Hij kreeg al snel te maken met de mobilisatiechaos en daarna met de spanning van de oorlogsdagen, met onder andere een stroom van duizenden vluchtelingen. Het gemeentehuis was de centrale post, waar de burgemeester zelfs de nacht doorbracht om altijd bereikbaar te zijn.
Veel boeren moesten hun paarden inleveren en autobezitters uit het hele land moesten afstand doen van hun voertuig. Omdat in Bodegraven de transportbataljons gelegerd waren, kwamen die auto’s in dit dorp terecht. Op de Noordzijde kwam een lange rij van ongeveer vierhonderd voertuigen te staan, die allemaal groen gespoten moesten worden. Dit werd een speciale opdracht voor het jonge autospuitbedrijf van schilder C.H. van Velsen. Hij monteerde een verfspuit op de kop van een vrachtwagen en begon zo alle wagens ‘legergroen‘ te spuiten.
Langs de hele straatweg van Bodegraven tot in Nieuwerbrug stond een onafzienbare rij auto’s uit alle delen van het land, waardoor het doorgaande verkeer ernstig belemmerd werd (Rijksweg 12 was nog niet opengesteld) en er eenrichtingsverkeer moest worden ingesteld. Ook in het dorp stond het vol met auto’s, waardoor het vooral op de dinsdagse marktdag bijna onmogelijk was om het marktterrein te bereiken.
In het vorige Verhaal uit het Archief is al verteld hoe de bevolking omging met de vele duizenden soldaten. Na het vertrek van de eerste golf werd het rustiger. Zo naderde men het einde van 1939.
Bronnen: Kobr.nl, Historie Verhalen uit het archief
