Door Jos de Jong - NLMagazine/Overveen, Landgoederen - Vrijdag 20 september jl. verscheen ‘Landhuis Elswout: 390 jaar verder’, een overzichtswerk over het bijna vierhonderd jaar oude rijksmonument, gelegen op de gelijknamige buitenplaats in Overveen.
In het boek is het verhaal van Landhuis Elswout opgetekend en gevangen in tekst, tekeningen, schilderijen, de originele bouwtekeningen van architect Muysken, documenten en een fotoreportage. Tijdens de boekpresentatie, die op Elswout plaatsvond, reikte eigenaar en vastgoedinvesteerder Luigi Prins van de Cobraspen Groep het eerste exemplaar uit aan Ankie Broekers-Knol, burgemeester van Bloemendaal.
‘Landhuis Elswout: 390 jaar verder’
Het boek ‘Landhuis Elswout: 390 jaar verder’ beschrijft tot in detail wat zich allemaal heeft afgespeeld in de afgelopen 390 jaar. Het landgoed heeft gedurende bijna vier eeuwen de tanden des tijds doorstaan en kent de nodige ups en downs. Verhalen van rijkdom, verval en opbouw, macht en mysterie. “Het boek verzamelt wat nooit eerder is samengebracht”, vat Prins samen. Diverse eigenaren en bewoners van dit mooie landgoed passeren vanaf 1633 de revue; wij telden er zo’n 12 en daarna kwamen dan nog Johanna J. van der Vliet-Borski, de Erven Van der Vliet en Luden, de Duitse bezetters, het Jac. P. Thijsse Montesssori Lyceum, de gemeente Bloemendaal, Staatsbosbeheer en tussendoor ook nog de Zocher Tuinbouwschool. Sinds 2000 is Luigi Prins de eigenaar van het Landhuis Elswout.
Hoog bezoek!
De aantrekkingskracht van Elswout nodigde ook uit tot ‘Hoog bezoek’:
• Op 3 juli 1660 bezocht de Engelse prinses Maria ‘Mary’ Stuart, de weduwe van stadhouder Willem
II, met haar zoontje (de latere stadhouder Willem III), Gabriel Marcelis, ook wel de
kanonnenkoning genoemd;
• Op 16 april 1768 kreeg Gualtherus P. Boudaen, bewindhebber Verenigde Oost-Indische
Compagnie en burgemeester van Amsterdam, bezoek van erfstadhouder prins Willem V en zijn
echtgenote Wilhelmina van Pruisen;
• In 1811 bezocht Keizer Napoleon samen met zijn tweede echtgenoot Marie Louise van Oostenrijk,
Nederland. Zij besloot onaangekondigd het landgoed te bezoeken;
• In de periode 1880 kuurde Keizerin Elisabeth, Sissi, gemalin van Keizer Frans Jozef II enkele
zomers in Zandvoort en kreeg toestemming van de Borski’s om te paard de Brederoodse Berg
tussen Bloemendaal en Zandvoort te berijden;
• In augustus 1939 bezocht Koningin Wilhelmina de in de duinstreek gelegerde militaire eenheden
en nam een defilé af op het Kraanveld, dat deel uitmaakte van het landgoed Elswout.
Johanna Borski
Het landgoed Elswout kwam in de negentiende eeuw tot grote bloei onder drie generaties van de handels- en bankiersfamilie Borski. Zij bezaten naast Elswout een enorm terrein in de Kennemerduinen van Zandvoort, Aerdenhout, Overveen, Bloemendaal en Heemstede. Voorts bezaten zij veel huizen in Amsterdam.
In 1805 kocht Willem Borski I Elswout. Hij was bankier en makelaar in fondsen. Willem was getrouwd met Johanna van de Velde, later bekend als Johanna Borski. Uit dit huwelijk werden 10 kinderen geboren waarvan er 2 op jonge leeftijd overleden. Toen haar echtgenoot op 49-jarige leeftijd overleed in 1814, waren haar kinderen nog minderjarig op de 2 oudsten na. Johanna besloot het bedrijf als de firma Wed. W. Borski voort te zetten samen met haar procuratiehouder de heer Stoop, die al sinds 1790 bij de firma betrokken was.
In die tijd echter mochten vrouwen niet optreden als vertegenwoordiger van een eigen firma en konden formeel geen leiding geven aan hun bedrijf. Zij werden als onbekwaam gezien en werden niet geacht op de beurs te handelen. Johanna was echter de drijvende kracht van de firma; zij nam alle besluiten en had de touwtjes in handen, maar mannen moesten veelal de handtekening zetten. Zo zette zij haar zoon Willem en de heer Stoop in om haar zaken af te wikkelen.
De Nederlandsche Bank
Johanna had een bewezen briljante visie op het bankwezen en stond aan de wieg van de 3 grootse Nederlandse banken van de 19e eeuw. Na de Franse overheersing was het met de Nederlandse economie slecht gesteld. Koning Willem I wilde de Nederlandse economie een impuls geven met de oprichting van De Nederlandsche Bank en had daar 5 miljoen gulden voor nodig. Hij kwam echter 2 miljoen te kort en twee jaar later was dat bedrag nog niet bereikt. Uiteindelijk was Johanna Borski bereid om de aandelen ter waarde van zo’n 2 miljoen gulden te kopen. Ook de huidige ABN AMRO heeft veel aan haar te danken: meerdere malen schoot zij de Nederlandsche Handel-Maatschappij en de firma Hope & Co, gelieerd aan de huidige ABN AMRO, financieel te hulp.
In de 19e eeuw was zij een van de rijkste vrouwen in Nederland. Zij investeerde in visionaire projecten, verleende kredieten, kocht aandelen, verstrekte leningen aan Rusland en de VS. Ook investeerde zij in het gebied van de Kennemerduinen en stond zij aan de wieg van het transportnet. In 1839 werd het eerste treintraject in Nederland, van Amsterdam naar Haarlem, voltooid. Johanna Borski behoorde tot de eerste investeerders.
Een Italiaans paleis
Kleinzoon Willem Borski III wilde, nadat zijn vader in 1881 was overleden, een in Italiaanse Renaissancestijl gebouwd paleis bouwen, een ware palazzo, een majestueus gebouw, een monument van grandeur. Hij overleed echter in 1884. Het huis zat midden in de grootschalige verbouwing en werd niet afgebouwd zoals dat was bedoeld.
De laatste decennia lag het huis er volledig ontheemd bij. Om toch de indruk te wekken dat het huis werd bewoond, werden er gordijnen op de ramen geschilderd. Meer dan een halve eeuw lang stonden enkel de vier gevels overeind, totdat de Duitse bezetter het landhuis in de Tweede Wereldoorlog confisqueerde en van vloeren en een dak voorzag. Voorts werd het huis ingericht als telefoon- en radiostation voor de verbinding met de Duitse onderzeeboten in de Noordzee. Vanaf 1992 werd het huis in stilte gehuld, het had geen bewoners meer, raakte in verval en het inmiddels troosteloos ogende huis leek waarachtig een ruïne.
Een gouden kies met een slechte vulling
Luigi Prins besefte dat het in verval geraakte landhuis nooit verloren mocht gaan en diende zijn ambitieuze ideeën voor het volledig afbouwen van het landhuis in bij Staatsbosbeheer, die geïnteresseerden had uitgenodigd om met plannen te komen voor een nieuwe bestemming. Rond de eeuwwisseling verkocht Staatsbosbeheer – sinds 1970 eigenaar – Landhuis Elswout voor een symbolisch bedrag van 1 gulden aan Cobraspen Groep, die uiteindelijk in 2004 startte met de afbouw in de door Willem Borski III beoogde stijl. Daartoe nam Prins de originele interieurtekeningen van architect Constantijn Muysken als uitgangspunt, die hij na intensief archiefonderzoek bij een van de nazaten van de familie Borski had teruggevonden. “Een gouden kies met een slechte vulling”, verwoordde Prins het project. Tijd, geld noch moeite werden gespaard om het huis af te bouwen.
Beland in de tijdsladder van Elswout
Het hele interieur waaronder de prachtige marmeren zuilen, de ornamenten, het fraaie houtwerk met al zijn uitsneden zoals Muysken dat voor ogen had, werden voor een groot deel tot in de kleinste details en met absolute finesse gemaakt in China. Het interieur spreekt tot de absolute verbeelding. De prachtige stijlkamers benemen je bij entree de adem. Alles is van optimale kwaliteit, nergens is maar één steek gevallen.
Hoe is het mogelijk dat iets wat er nog niet was op zo’n fabelachtige wijze tot stand is gekomen! Luigi Prins heeft het aangedurfd het landhuis af te bouwen met veel passie, ambitie, doorzettingsvermogen, geduld en ook liefde. Hij heeft de lege huls weer tot leven gebracht en heeft, zoals hij dat zelf zo mooi verwoordt ‘een unieke kans gecreëerd om in de tijdsladder van Elswout te belanden’.
Over dit bijzondere proces maakte de Cobraspen Groep ook een documentaire. Deze is terug te kijken via: https://cobraspen.nl/landhuis-elswout-documentaire/.
Monumentenstatus
Het landhuisheeft slechts deels de status gekregen van een monument. Alleen de buitenkant heeft dit predicaat, maar alles wat binnen in het gebouw tot stand is gekomen heeft die erkenning nog niet. Gezien de uitstraling die het afgebouwde landhuis nu heeft, een hightech, volledig geïsoleerd monument met dubbel glas en zonnepanelen op het dak, zou het mooi zijn als de Rijksmonumentendienst ook het interieur, als onderdeel van het totale landhuis, de volledig beschermde hoedanigheid verleent.
Passant in tijd
Het prachtige boek ‘Landhuis Elswout: 390 jaar verder’ is uitgegeven ter ere van de uiteindelijke afbouw van Landhuis Elswout na 140 jaar. Een kroon op het werk van een gepassioneerde en volhardende ondernemer met visie die, zoals het boek beschrijft: ‘slechts een passant in tijd is!’.
Aanvullende informatie
Voor het boek werkte Luigi Prins samen met historicus Wim Post, die de basistekst al voor het uitbreken van de kredietcrisis schreef. Door de crisis kwam echter, naast de afbouw van Elswout, ook de productie van het boek stil te liggen.
Na afbouw van het landhuis is ook het samenstellen van het boek voortgezet, waarbij ook de volgende generaties werden betrokken. Dochters Carmèla Prins en Nicole Post hebben het werk van hun vaders vormgegeven. Daarnaast hebben Gert Jan van Setten en Marie-Christine Marres, redactieleden van Ons Bloemendaal, bijgedragen aan ‘Landhuis Elswout: 390 jaar verder’.
- Foto’s in dit artikel zijn gemaakt door fotograaf Stijn Hoekstra;
- Het overzichtswerk is exclusief en in beperkte oplage verkrijgbaar bij boekhandel De Vries Van Stockum te Haarlem (ISBN/EAN: 9789090388816).
