NLMagazine/Amsterdam - Een stad is óók een verzameling fouten. Er zijn veel goede, mooie en ook onhaalbare plannen geweest die nooit zijn uitgevoerd. Zo lag er een schitterend plan voor de 19e-eeuwse wijken. Daarmee had Amsterdam zich kunnen meten met Parijs en Wenen. Ook voor het Damrak was er een fraai plan.
Laten we eens kijken hoe Amsterdam er nu ook uit had kunnen zien.
Rembrandtplein
Een plan uit 1729 voor het huidige Rembrandtplein, toen de Botermarkt. Op de voorgrond staat de Boterwaag. Verder zie je veel mensen, koetsen en enkele marktkramen en podia met toneelvoorstellingen.
Op het plein is de spectaculaire koepelkerk getekend, een initiatief van Nicolaes Listingh. De kerk kwam er nooit en het Rembrandtplein is al lange tijd een uitgaansplein. Was de koepelkerk er wel gekomen, dan had het Rembrandtplein en de buurt bij de Utrechtsestraat en het Thorbeckeplein een heel ander en veel ‘vromer’ karakter gehad.
Damrak
Het stadsbestuur had het Damrak helemaal kunnen dempen. Dan had er vanaf het Centraal Station een brede en chique entree van de stad kunnen komen. Rond 1884 maakte W.P. Werker een plan voor een breed Damrak met de allure van een boulevard. Deze tekening van M. Hendrickx laat een brede en rustige hoofdstraat zien. Amsterdam zou hiermee een imponerende ingang hebben gehad.
Uitbreiding
Kaart met een plan tot uitbreiding van Amsterdam, ontworpen in 1866 door J.G. van Niftrik.
Dit is het meest ingrijpende niet uitgevoerde plan. In de jaren 1860 verdween de stadswal die liep achter de Nassaukade, Stadhouderskade en Mauritskade. Na 200 jaar stilstand kwam Amsterdam weer tot bloei. Ingenieur Van Niftrik maakte een weids opgezet plan, waarmee Amsterdam een stad met allure was geworden. Buiten de sierlijke grachtengordel was dan een fraai opgezette, groene, nieuwe stad gekomen.
Het plan was, of leek, helaas onbetaalbaar. Daarom werden er in plaats daarvan 4 goedkope wijken met lange, smalle straten voor de arbeiders gebouwd: de Staatslieden- en Kinkerbuurt, de Pijp en de Dapperbuurt. Alleen Oud-Zuid bij het Vondelpark werd weids en zorgvuldig aangelegd. Deze wijk was niet bedoeld voor arbeiders en fabrieken. Nu zijn de 19e-eeuwse wijken toch weer populair geworden door de levendigheid, en omdat het centrum dichtbij is. Een kleine verdieping kost nu al snel € 400.000,-.
Hotel Bouwes
1965. Maquette van hotel Bouwes, aan het Kleine-Gartmanplantsoen 6-22, op de plaats van het Huis van Bewaring gezien naar het Leidseplein.
Deze moderne bouw kwam er niet. Betrokken bewoners, architecten en stedenbouwers protesteerden tegen de ‘grootschalige’ plannen. Daardoor bleef het Huis van Bewaring grotendeels staan en zit daar nu het debatcentrum De Balie.
Er kwam een route van de Weteringschans naar de Stadhouderskade en het Vondelpark. Dit maakte deel uit van de strijd in Amsterdam tussen de ‘grootschaligen’ en de 'kleinschaligen'. De grootschaligen wilden grote kantoren en snelwegen in het centrum en groene buitenwijken om in te wonen. Uiteindelijk wonnen de kleinschaligen en bleef het oude stratenpatroon in de stad behouden. Dat geeft Amsterdam zijn speciale, wat intieme karakter. Of dat met de nieuwe stadsuitbreidingen zo blijft, moet nog blijken. Zo is de Zuidas niet gebouwd volgens het principe van de kleinschaligheid, maar aangelegd als modern zaken- en wooncentrum dat direct verbonden is aan de A10 en vlak bij Schiphol ligt.
Brug over het IJ
Tot slot een oud plan voor een brug over het IJ. De tekening is ongedateerd, maar lijkt uit de 17e eeuw te komen. De brug is hoog en van steen. Hij is zo hoog dat er een boot onderdoor kan. Over de status van de tekening en het mogelijke plan erachter lijkt geen informatie te vinden. Het idee van een brug spookt al eeuwen door de stad.
Sommige stedenbouwers stellen dat een stad een ‘optelsom van fouten’ is. In ieder geval hadden deze 5 plannen de stad een heel ander karakter gegeven als zij waren uitgevoerd.
Foto's: Stadsarchief Amsterdam
Dit artikel is eerder op amsterdam.nl verschenen.
