Kunstmuseum herverwerft topstuk Haags zilver - (links) Bekerschroef, Andries Grill (1604-1665), Den Haag, 1642, zilver, gedeeltelijk verguld, hoogte (zonder glas) 25,5 cm; (rechts) Schaal met viervoeter, anoniem, Kashan, Iran, 1285-1400, kiezelaardewerk, diameter 20,9 cm
NLMagazine/Den Haag Kunst & Cultuur - Kunstmuseum Den Haag heeft twee kunstvoorwerpen herverworven die eerder dit jaar werden teruggegeven aan de erfopvolgers van de Duits-Joodse kunstverzamelaar en filantroop Emma Budge (1852-1937). Dit gebeurde na uitspraak van de Restitutiecommissie. Die concludeerde dat de stukken in 1937 onvrijwillig waren verkocht door de erfgenamen. Met de overeenstemming voor de herverwerving blijft het belangrijkste werk uit de collectie Haags zilver van het Kunstmuseum behouden voor Den Haag en Nederland.
De herverwerving betreft een zeldzame zilveren bekerschroef -een rijkversierde houder van een glas- uit 1642, gemaakt door de beroemde Haagse zilversmid Andries Grill, en een 14de-eeuwse schaal uit Kashan in Iran. De stukken werden in 1937 geveild bij veilinghuis Paul Graupe in Berlijn en daar aangekocht door Kunstmuseum Den Haag (toen Haags Gemeentemuseum).
In december 2022 adviseerde de Restitutiecommissie de gemeente Den Haag, eigenaar van de collectie in het beheer van het Kunstmuseum, om de twee kunstvoorwerpen terug te geven aan de erfopvolgers van Emma Budge. Mede naar aanleiding van het onderzoek door het Expertisecentrum Restitutie (ECR) concludeerde de commissie dat voldoende aannemelijk is dat haar erfgenamen na haar dood onvrijwillig afstand hebben moeten doen van de stukken vanwege de vele anti-joodse maatregelen.
Doede Hardeman - hoofd Collecties: “Het was de afgelopen jaren onze prioriteit deze restitutiezaak volledig af te ronden. In 2001 deed de gemeente Den Haag in het kader van herkomst en restitutie-onderzoek in onze museumcollectie al een oproep in The Jerusalem Post om in contact te komen met de erven Budge. Toen het zicht op teruggave aan de erfopvolgers vorig jaar duidelijk werd, is het museum met hen in gesprek gegaan over een mogelijke herverwerving, na restitutie. Wij zijn dankbaar voor dit goede contact en de mogelijkheid die ze ons hebben geboden de voorwerpen opnieuw te verwerven.”
Presentatie
Vanaf 25 november 2023 t/m voorjaar 2024 toont het Kunstmuseum de bekerschroef en de schaal in een speciale presentatie over het belang van de voorwerpen voor de collectie, tezamen met het levensverhaal van Emma Budge en haar bijzondere kunstverzameling, de oorspronkelijke verwerving, de restitutie van het object en de herverwerving.
Belang van de bekerschroef
De aankoop van de bekerschroef door toenmalig museumdirecteur Hendrik Enno Van Gelder was in 1937 een absolute topaanwinst. Bekerschroeven zijn echte pronkstukken, die prominent op een buffet of een tafel werden geplaatst en ook veel zijn afgebeeld op stillevens. Bovendien zijn ze inmiddels zeer zeldzaam. Vanwege de uitzonderlijke kwaliteit van dit 17de-eeuwse exemplaar, ook in kunsthistorisch opzicht, betekende deze aankoop de start van de vorming van een collectie die in kwaliteit en veelzijdigheid de meeste stadscollecties verre overschrijdt.
De Haagse schutterij had een aantal schroeven en uit documentatie over reparaties blijkt dat zij ook echt werden gebruikt. Om het belang van het Haagse zilver in de 17de-eeuw verder te onderstrepen en de 'eenzame' bekerschroef te omringen met tijdgenoten, werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw de collectie uitgebreid met andere hoogtepunten. Ook het 18de-eeuwse Haagse zilver werd vanaf de jaren vijftig met kwalitatief hoogstaande objecten aangevuld. Inmiddels is de collectie uitgegroeid tot meer dan 300 voorwerpen, waaronder ook een juwelendoosje van Andries Grill. De bekerschroef is overigens het vroegst bekende werk van Grill.
De 14de-eeuwse schaal is een voorbeeld van keramiek vervaardigd in Kashan, een belangrijk keramiekcentrum in wat nu Iran is. In de Islamitische periode speelde Kashan een sleutelrol als productieplaats van (kiezel)aardewerk en in de ontwikkeling van nieuwe siertechnieken.
Voor de aankoop van de bekerschroef heeft het Kunstmuseum steun ontvangen van het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt, de gemeente Den Haag en het Hendrik Muller Fonds. De schaal is uit het eigen aankoopfonds van het museum gefinancierd.
