Door Jos de Jong - NLMagazine, Economie & Duurzaamheid - Toen CDA-minister Onno Ruding in 1988 onder grote mediabelangstelling met een betaalpas afrekende in een supermarkt voor een speculaaspop, was dat in Nederland de eerste elektronische betaling.
De introductie van de betaalpas bleek op lange termijn een gigantische invloed te hebben op het economische welzijn, het maatschappelijk leven en op de invloeden die banken (in opdracht van overheden) uitoefenen voor controle van alles wat aan geld wordt gespendeerd. Moet je tenslotte nu eens kijken naar de impact van de betaalpas, de macht van de banken die zich nu overal mee bemoeien, die een vuist kunnen maken voor je bestedingspatroon, die een ongelooflijke en krankzinnige controle uitoefenen op iedereen die zijn geld waar en hoe besteedt, die niet blij zijn met de roulatie van contant geld en die er vervolgens alles aan doen om met behulp van steeds verder ontwikkelde technologische vernieuwingen, een steeds grotere invloed te hebben op de samenleving.
Met de komst van elektronische betalingen werden consumenten verplicht om een bankrekening te hebben om betalingen te kunnen doen. Vrijwel alles werd digitaal en was dus makkelijker traceerbaar. Vreemde en/of mogelijke verdachte transacties konden ineens tot in de puntjes worden herleid en moesten ook direct aan de overheid worden gemeld. Zo’n 13-14.000 medewerkers houden zich bij banken bezig met het controleren van betalingen, hetgeen natuurlijk leidt tot steeds hogere kosten voor banken. Dat is verder geen probleem voor de bank omdat zij deze kosten doorberekenen aan hun klanten en die zich, om verdere kosten te besparen, steeds meer richten op het uitsluiten van klanten, zelfs als er geen bewijs is van witwaspraktijken of criminaliteit.
Probeer tegenwoordig maar eens een rekening te openen….
Vroeger kon iedereen moeiteloos deelnemen aan het betalingsverkeer. Toe liep je ook gewoon even naar de bank als je een rekening wilde openen.
Het: ‘ “Hallo meneer De Jong, wat kan ik voor u doen?” ”Oh, ik wil even een rekening openen”. “Oké, ga even zitten. Koffie of thee? Koekje of liever een Caballero?” en hupsakee, binnen 5 minuten had je een nieuwe rekening’, is er allemaal niet meer bij.
Geen kantoren meer met vriendelijk personeel, geld uit de muur dat inmiddels ook al vrijwel is verdwenen. Nu moet je daarvoor naar de lokale boekhandel, banken zijn niet meer bereikbaar voor vragen en advies en dus maar eerst lullen met de chatrobot die vaak niet weet waar je het over hebt, waarna je eindeloos moet wachten op een ‘levend’ persoon, die eigenlijk wel iets anders aan zijn/haar hoofd heeft dan het te woord staan van klanten. Het is toch niet meer te geloven….
Privacy
Van iedereen wordt verwacht dat je een betaalrekening hebt. Afgezien van de mensen die dakloos zijn, zij die onder een brug slapen en zij die echt aan de rand van de financiële afgrond staan, heeft iedereen er wel een. Voor steeds meer betalingen heb je gewoon zo’n rekening nodig. Een treinkaartje kopen, boodschappen doen, benzine tanken zonder dat je over een bankrekening beschikt, is vrijwel niet meer mogelijk; de betaalpas is een niet meer weg te denken fenomeen dat het leven van iedereen die niet van contant geld houdt, op slinkse en slaafse wijze ‘vereenvoudigt’. Een andere uitweg ís er gewoon niet. Je móet wel een bankrekening hebben. Ook de wetgever spint hier garen bij. Men meent immers dat met een digitale financiële wereld witwassen en terrorisme kunnen worden voorkomen en dus heeft men banken gedwongen om enorme bureaucratische systemen op te zetten om te voldoen aan antiwitwasmaatregelen.
Verder is er bepaald dat je dagelijks maximaal € 3000 van nota bene je eigen geld, kunt opnemen, bang als men is dat je je wellicht met criminaliteit bezighoudt maar ook ter bescherming van de bank zelf die niet meer ‘zo maar even’ over forse contanten beschikt. Dus, even een tweedehands auto contant aanschaffen of je timmerman contant betalen is er niet meer bij als het om meer dan € 3000 gaat.
Toch is het opvallend dat de overheid minder doet in de strijd tegen criminaliteit dan de banken. Waar de overheid met zo’n 100 medewerkers probeert ondermijnende criminaliteit te bestrijden, zetten de banken (met hun 13-14.000 medewerkers) jaarlijks een dikke € 1,4 miljard in voor hun controlesystemen. Maar de meeste verdachte transacties die de banken melden, blijken echter al bekend te zijn bij justitie.
Betaalpasterreur en machtsmiddelen
In 1988 had niemand kunnen bedenken dat de introductie van de betaalpas verregaande consequenties zou hebben op bijna excessieve controles en exorbitante reguleringen. Maar nu, decennia later, hebben elektronische betalingen de macht in handen van een onzichtbaar controleapparaat, dat onze financiële handelingen minutieus volgt. Dit gebeurt allemaal zonder dat we daar veel tegen kunnen doen, anders dan gewoon behalve meewerken of uitgesloten worden.
In 1988 zou natuurlijk óók niemand hebben kunnen voorspellen hoe de wereld er vandaag de dag uitziet, maar inmiddels begrijpen we nu dus wel waarom het zo is gelopen. De betaalpas die Ruding gebruikte om een speculaaspop te kopen, is een saillant voorbeeld van hoe een simpel betaalmiddel kan uitgroeien tot een krachtig machtsmiddel. Geld was altijd al een manier om macht uit te oefenen, zoals onder andere te zien is aan de portretten van koningen en keizers op munten en papieren betaalmiddelen. Maar doordat we nu elektronisch betalen, wordt die macht veel subtieler en onzichtbaarder ingezet.
Het idee achter digitale betalingen is dat alles wat we kopen en verkopen, elke financiële transactie, nu geregistreerd en gecontroleerd wordt. En het gekke is: we betalen er zelf voor. Het is alsof er een soort chip in ons ingebouwd is die elke beweging die we maken bijhoudt. Voor machthebbers een perfecte manier om controle uit te oefenen zonder dat het opvalt.
Al met al staat het door de overheid en het bankensysteem ingewikkelde netwerk aan de basis van een zeer doordringend stelselmatig systeem waardoor het voor iedereen vrijwel onmogelijk is om zich hieraan te onttrekken. Het is nog net geen openlijke onderdrukking, maar wel degelijk een sluipende manier om mensen in hun doen en laten te belemmeren, hen te verstoren en hen te vormen tot een gehoorzaam handelende kudde. Besef dus bij de aankoop van je volgende volle tank wat er allemaal achter de schermen gebeurt.
Jos de Jong
Bronnen
- Paul Fentrop (achtereenvolgens journalist, bankier, ondernemer, pensioenbeheerder, hoogleraar en
politicus - tot juni 2023 als zelfstandig lid van de Eerste Kamer. Hij publiceerde onder andere ‘Het jaar
1759’, ‘Een doorsnede van de Verlichting’ (2014) en ‘Voor Rede Vatbaar, een filosofisch woordenboek
voor Nederland’ (2019).
- wyniasweek.nl/category/banken/
