door Claire van den Berg - NLMagazine Lifestyle & Gezondheid - Alle drukte over het coronavirus bleek een storm in een glas water. Toch zijn de gevolgen groot: mensen raakten ziek van angst en aanvaardden zonder morren de inperking van hun burgerlijke vrijheden.
Drie maanden van draconische maatregelen en aanhoudende alarmistische berichtgeving over het coronavirus hebben hun uitwerking niet gemist. Deze hebben geleid tot een substantieel bangere bevolking. Zo blijkt uit een recente studie van het Trimbos-instituut dat bij één op de drie mensen de psychische gezondheid in coronatijd verslechterd is door een toename van angst, depressie en slaapstoornissen. Het gevoel van verlies van controle en autonomie is navenant. Daarnaast denkt één op de tien vaker aan de dood. En dit is nog maar het begin.
Op basis van Chinese studies wordt aangenomen dat depressie, angst, PTSS en psychosomatische stoornissen in de nabije toekomst vier keer meer zullen voorkomen dan in de pre-coronatijd. Tegelijkertijd toont steeds meer onderzoek aan, dat het virus bij lange na niet zo gevaarlijk is als aanvankelijk werd aangenomen. Zo komt uit recent onderzoek van Stanford University naar voren dat de mortaliteit van Covid-19 vergelijkbaar is met een al dan niet stevige seizoensgriep. Toch leiden dergelijke wetenschappelijke inzichten niet automatisch tot minder onbehagen.
Tweede golf
Nu het scenario van een pandemische catastrofe zich niet heeft voltrokken, wordt ons opnieuw schrik aangejaagd. Ditmaal met waarschuwingen voor een “tweede golf ”. We worden daar dagelijks op bombastische wijze aan herinnerd door medische autocraten als virologe Marion Koopmans. Deze excessieve aandacht voor iets wat inmiddels een storm in een glas water is gebleken, heeft nochtans bij veel mensen geresulteerd in een permanente staat van vrees. Het heeft er alle schijn van dat met corona de angst definitief wortel geschoten heeft in een cultuur die al langer door angst gegijzeld is. Veel meer dan vroeger zijn we als samenleving gaan hechten aan controle, zekerheid en comfort. Maximale risicoreductie is het credo. Veiligheid wordt radicaal boven vrijheid verkozen. De vrijgevochten moderne mens is in deze tijden van corona welhaast verworden tot een anachronisme.
De dood ontwend
Het is een ontwikkeling die niet op zichzelf staat. Psychische ontreddering manifesteert zich al enige jaren in verschillende gelederen van de maatschappij. De coronacisis legt de zwakheden van de in existentiële angst gehulde mens echter nog ongenadiger bloot. We zijn, met name in het geprivilegieerde Westen waar de medische wetenschap het menselijk leven haast tot in het oneindige kan oprekken, de dood volkomen ontwend. Het verklaart waarom de anderhalve meter samenleving door grote delen van de bevolking zonder aarzeling geaccepteerd is als het nieuwe normaal. Deze werd subiet verwelkomd als richtsnoer van waaruit we koers konden zetten in mistige wateren. De inperking van grondrechten en de algehele infantilisering van de publieke ruimte, zijn zeker de eerste maanden na de lockdown, zonder morren aanvaard. Wie toch onbevreesd de communis opinio kritisch bevraagt, moet rekening houden met excommunicatie. Wie zich burgerlijk ongehoorzaam toont, bijvoorbeeld door zich niks aan te trekken van demonstratie- en samenkomstverboden, moet rekening houden met strafrechtelijke vervolging. Deze obscene hang naar conformisme, controle en (zelf )censuur gaat hand in hand met het onvermogen om op een heilzame manier om te gaan met de onvermijdelijke sterfelijkheid en kwetsbaarheid. Sterker nog, hoe meer existentiële angst en onzekerheid, des te groter de hang naar veiligheid en controle.
Met één mond praten
Ook bij nagenoeg alle gevestigde media tekent zich eenzelfde volgzaamheid af. De opmerking van hoofdredacteur van de Volkskrant Pieter Klok in het radioprogramma Spraakmakers over het belang om “in tijden van angst als land met één mond te praten” spreekt boekdelen. De Franse filosoof Michel Foucault zag deze mentale disciplinering en de daaruit voortvloeiende dociliteit als een belangrijk kenmerk van de moderne tijd. Waar vroeger machtsoefening zich vooral manifesteerde via fysieke repressie, geschiedt dit proces nu veel subtieler en geraffineerder. Dusdanig dat mensen op een gegeven moment mentaal zo gevormd zijn dat ze burgerlijke vrijheden vrijwillig inleveren en zich schikken naar het collectief. En zo zijn we na decennia van radicaal individualisme en hedonisme in een irrationele kramp van angst en collectivisme geschoten. Als deze ontwikkelingen geen halt wordt toegeroepen, wacht ons een op de Chinese leest geschoeid totalitair bestel met verregaande digitale staatscontrole. Wie in het pre-corona-tijd-perk waarschuwde voor dergelijke Orwelliaanse overheidspraktijken, werd linea recta gediskwalificeerd. Niet eerder was dergelijke hoon zo misplaatst als nu.
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met ‘De Andere Krant’.
