Programma Toekomst Religieus Erfgoed

NLMagazine Land- en erfgoederen – Onlangs ondertekenden acht landelijke partners voor het vervolg van de gezamenlijke nationale kerkenaanpak in Nederland. Deze aanpak wordt sinds 2018 succesvol gevoerd onder de noemer Programma Toekomst Religieus Erfgoed. Staatssecretaris van Cultuur en Media, Gunay Uslu, ondertekende mede de samenwerkingsafspraken met provincies, gemeenten, kerkeigenaren en verschillende erfgoedorganisaties.

De ondertekening betreft het vervolgen van het programma en de gezamenlijke afspraken t/m eind 2024. Hiervoor is in 2023 en 2024 jaarlijks € 400.000 beschikbaar gesteld door het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW). Het landelijke samenwerkingsverband Toekomst Religieus Erfgoed richt zich op een onverminderde inzet voor het religieus erfgoed. Het heeft sinds 2018 al veel opgeleverd.

Een gezamenlijke nationale kerkenaanpak is noodzakelijk. Enerzijds zijn er de nog steeds groeiende zorgen bij de eigenaren van kerkgebouwen en kloosters om hun gebouwen te exploiteren en in stand te houden. Er is daarbij sprake van minder financiële armslag en groeiende leegstand. Dit komt onder andere door een teruglopend aantal leden dat de kerk bezoekt en de stijgende kosten van beheer van deze monumentale gebouwen. Anderzijds heeft het gezamenlijke programma afgelopen jaren bewezen succesvolle instrumenten te ontwikkelen, relevante partijen om tafel te krijgen en kennis te delen. 

Kerkenvisie
Er is daarbij sterk ingezet op het instrument Kerkenvisie. Dit in 2019 breed geïntroduceerde instrument wordt nu in 240 gemeenten benut om het gesprek over de toekomst van bijna 70% van alle gebedshuizen in de samenleving te faciliteren. De visies die al afgerond zijn, laten zien dat ze worden vertaald in allerlei afspraken, producten, acties en voorzieningen.

De Kerkenvisies brengen ook aan het licht wat de actuele concrete opgaven per gebedshuis zijn: onderhoud en restauratie, verduurzaming, herbestemmen en aanpassen voor meervoudig gebruik. Als een kerkenvisie klaar is, is daarmee het proces niet afgerond, sterker nog:  dan komt de complexe opgave van het in gebruik houden van een deel van de kerken en het een goede toekomst geven van andere.  
De hulpvraag vanuit de gemeenten en provincies om daarbij support te bieden klinkt luid en duidelijk, en steun bij de Kerkenvisies die nog in ontwikkeling zijn, blijft nodig. Focus ligt daarbij de komende tijd op afronding van de Kerkenvisies en het traject ná de Kerkenvisie. Hoe kan de Kerkenvisie bijvoorbeeld in gemeentelijk beleid worden geïmplementeerd en hoe wordt het onderdeel van de Omgevingswet.

Niet klaar
Het programma Toekomst Religieus Erfgoed onderzoekt, bespreekt en geeft richting in 2023 en 2024 aan de maatschappelijke opgaven rondom verduurzaming, sociaal-maatschappelijke vraagstukken, transformatieruimte en de financiële consequenties voor gebedshuizen. Daarnaast zijn er urgente opgaves. De energiecrisis zorgt bij kerkbeheerders voor grote zorgen en het tempo van leegstand wordt verder versneld.

Verduurzamen is voor deze categorie gebouwen dan ook noodzakelijk. Doordat veel kerkgebouwen een monumentenstatus hebben, is dat maatwerk. Het groeiend functieverlies van kerken is onverminderd groot. Kerkinterieurs zijn daarbij kwetsbaar en verdienen aandacht en bescherming. De opgave rondom het religieus erfgoed is dus niet klaar. Dat is de reden dat de acht samenwerkingspartners doorgaan met het verder ontwikkelen van een duurzaam toekomstperspectief voor alle kerkgebouwen in Nederland.

Acht landelijke partners
De partijen die de samenwerkingsafspraken over het vervolg van het programma Toekomst Religieus Erfgoed ondertekenden zijn:

• Gunay Uslu, staatssecretaris van Cultuur en Media (OCW)
• Gert Harm ten Bolscher, gedeputeerde Overijssel, namens Interprovinciaal Overleg- Cultuur
• Natasja Groothuismink, wethouder Zaanstad, namens de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)  
• John Bakker, voorzitter CIO-K, namens het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken
• Frank Migchielsen, voorzitter bestuur Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen
• Anique de Kruijf, Directeur (a.i.) Museum Catharijneconvent
• Karel Loeff, directeur Erfgoedvereniging Heemschut
• Uğur Özcan, directeur Nationaal Restauratiefonds

Schuilkerk
De ondertekening vond plaats in de Oud-Katholieke H.H. Jacobus en Augustinus in Den Haag, een schuilkerk uit 1722. Achter de gevels gaat hier een prachtige, barokke kerk schuil. Het is een van de best bewaarde geheimen van het Hofkwartier. Leen Wijker, pastoor van de Oud-Katholieke kerk, vergezelde het gezelschap in een rondleiding en vertelde enthousiast over de geschiedenis van het bijzondere achttiende-eeuwse kerkinterieur. Bron: Cultureel Erfgoed