20 lessen over tirannie

Ook Anton Philips, telg uit de bekende Philips dynastie, ervaart deze ontwikkeling en ze baart hem grote zorgen. Met z’n 93 jaar is hij nog steeds volop actief op velerlei terreinen. Zo trof hem het krachtige pleidooi dat prof. Timothy Snyder houdt in zijn boek ‘20 lessen over tirannie’. Ook een video waarin in het Engels de 20 lessen werden voorgedragen, intrigeerde hem. Dit leidde tot zijn initiatief om deze lessen naar de Nederlandse samenleving te vertalen en in een korte film in het Nederlands tot leven te brengen. Hij benaderde daartoe media-icoon Philip Freriks die zich meteen bereid verklaarde de tekst te presenteren.

Het bijzondere aan de 20 lessen is dat ze noch oordelen en noch veroordelen, maar de kijker (en lezer!) wèl aan het denken zetten met vragen als: Waar sta ik onze samenleving? Welke bronnen gebruik ik om tot een standpunt te komen? En vooral welke persoonlijke keuzes maak ik daardoor als burger?

Bekijk de film op:

Philips ziet deze film als een krachtig pleidooi om je eerst ergens in te verdiepen en dan pas je mening te vormen. “Onwetendheid en ongenuanceerdheid vormen steeds meer een bedreiging in het openbare debat. Debatteren is een belangrijk goed, maar dan moet dat wel gebeuren op basis van feiten en argumenten. Wijs niet meteen met een beschuldigend vingertje naar een ander. Als redelijkheid en begrip in onze samenleving weer een beetje zouden zijn teruggekeerd, zal er vanzelf weer meer harmonie ontstaan”, aldus Philips.

Empathische nieuwsgierigheid

We hebben Anton Philips naar aanleiding van de film enkele vragen gesteld en hieronder staan zijn antwoorden.

Vraag: Hoe kunnen mensen standpunten uitdragen zonder geweld te gebruiken?

Philips: “Het is heel belangrijk dat mensen in hun communicatie zich realiseren waarom ze bepaalde doelen willen bereiken. En vooral als je de neiging hebt om boos te zijn over wat een ander doet, is het belangrijk om erachter te komen waarom je boos bent.
De Amerikaanse psycholoog Marshall Rosenberg (1934-2015) is in zijn boek Geweldloze communicatie tot de conclusie gekomen dat je geneigd bent om boos te zijn omdat de ander zich niet gedraagt op de manier die jij vindt dat deze persoon zich moeten gedragen. Maar wanneer je jezelf begint af te vragen waarom de ander zich op deze manier gedraagt dan ga je vanzelf meer de mens zien in je tegenstander in plaats dat je alleen maar een tegenstander ziet. Het menselijk aspect moet dus omhoogkomen bij de persoon die de agressie vertoont. Als je als politicus een minister verbaal aanvalt omdat je vindt dat die bewindspersoon geen gevoel heeft over wat juist is, dan is het belangrijk dat je je afvraagt hoe het komt dat deze bewindspersoon zich gedraagt zoals deze zich gedraagt. Het is belangrijk om te zien wat de behoeften zijn van die ander. Je zou dat empathische nieuwsgierigheid kunnen noemen.

Empathische nieuwsgierigheid betekent echt leren luisteren, zodat je weet dat de ander gehoord heeft wat deze zegt. Je begint met de ander voortdurend aan het woord te laten, zodat je kunt spiegelen wat je hebt gehoord. En je vraagt: is er nog meer dat ik moet weten, je laat de ander dus hélemaal uitpraten. Het mooiste zou zijn dat je de ander echt uit laat praten zonder dat je die persoon direct tegenspreekt. Als je met deze kennis bekijkt hoe de verkiezingsdebatten op de televisie verlopen, dan is er nog veel te winnen. En als de ander is uitgepraat pas dan vraag je: ben je nu bereid naar mij te luisteren? Dat is de volgende stap. Voor ieder parlementslid zouden de lessen van geweldloze communicatie verplichte kost moeten zijn. Bedenk eens of je in je tegenstander het kind kunt zien dat tekort is gekomen en dat tekort nu probeert te compenseren, zijn best doet om nu te krijgen wat hij als kind niet kreeg. Die zienswijze vraagt empathisch vermogen.”

Onderwijs

Philips is van mening dat geweldloze communicatie een aspect is dat meer aandacht verdient. Dat geldt wat hem betreft voor alle niveaus van ons onderwijs.

Vraag: Hoe belangrijk zijn de 20 lessen voor de vakken geschiedenis en burgerschap?

Philips: “In iedere relatie is het luisteren naar elkaar, het spiegelen wat je gehoord hebt van groot belang. Je vraagt: “Is er nog meer dat ik moet weten?”. Het is de basis van geweldloze communicatie. En je kunt natuurlijk niet vroeg genoeg beginnen om dat aan te leren. Dan moge het duidelijk zijn dat ons onderwijs daar een belangrijke rol in kan spelen. En binnen ons onderwijs kunnen de vakken geschiedenis en burgerschap enorm belangrijk zijn om zowel de positieve als de negatieve zaken te duiden en zo daarvan te leren. Die zaken vind je eigenlijk in de geschiedenis van alle landen, vooral als je kijkt naar de landen die Timothy Snyder bestudeerd heeft, en hoe zich daar situaties hebben gevormd naar bijvoorbeeld één partijsystemen die de macht geven aan een leider die op enig moment niet meer bereid is om die macht los te laten. En wat je daaruit kunt leren is van enorm belang, zeker voor de jeugd, maar feitelijk ook weer voor iedereen.“

Contact maken

In een aantal van de lessen die Timothy Snyder geeft, komt heel duidelijk naar voren ‘maak contact met mensen’. Als we op deze manier werkelijk contact met elkaar kunnen maken dan is er al veel gewonnen.

Vraag: Hoe kunnen organisaties zorgen dat de leiders contact maken met hun medewerkers?

Philips: “Als je praat over relaties tussen werkgevers en werknemers, dan weet je dat ze bijna onvermijdelijk bij elkaar komen in Cao-onderhandelingen. Dat is dus onder andere een plaats waar die dialoog kan plaatsvinden, en ook moet plaatsvinden. Je zou zo ver moeten komen dat onderhandelingen uiteindelijk (altijd) leiden tot een win/winsituatie.”

Als je kijkt naar het woningprobleem in Nederland dan zijn er mensen die over hun eigen schaduw heen moeten stappen en iets van hun uitzicht moeten inleveren omdat er huizen gebouwd moeten worden. Als je niet bereid bent wat in te leveren zullen bepaalde problemen nooit opgelost worden. De vraag is of je uiteindelijk voldoening kunt vinden in het feit dat je bereid bent geweest om water bij de wijn te doen.”

Doelgroep film

De film 20 lessen over tirannie wil iedereen bereiken! “En wat ook essentieel is”, aldus Philips, “is dat iedereen zich deze boodschap aantrekt. Laat je niet meeslepen in polarisatie, maar zoek juist de verbinding! Dat geldt voor de jeugd, de werkende generatie en even goed voor de senioren.”

Het belang van luisteren

Philips sluit zijn betoog af met een mooie zienswijze: “Alles wat de mens verder kan brengen begint met luisteren. En weten wat je gelukkig maakt. Kijk naar mensen die in de zorg werken die hun voldoening halen uit het feit dat ze voor hulpbehoevende mensen kunnen zorgen. Kijk naar docenten die voldoening halen uit het feit dat ze kinderen en jonge mensen kennis kunnen bijbrengen. En dan komen we ook bij opvoeden. Het begint natuurlijk bij het voorbeeld dat de ouders geven. En als ouders het voorbeeld geven door een goede relatie met elkaar te hebben dan heeft dat een belangrijke positieve invloed op de kinderen. Misschien is het wel juist goed wanneer ouders met hun kinderen de film bekijken en discussiëren over hetgeen Philip Freriks vertelt.”

Copyright: Stichting Gelukkige Relaties